در انتخابات گذشته نام پکتیکا به دلایل رای دادن نیابتی و نیز پر کردن صندوق ها معروف شده بود، اما مردم محل انتخابات اخیر را متفاوت یافته اند و از نظر آنان، انعطاف طالبان و گروه کاندیدهای جدید زمینه ی کمپاین گسترده تر را فراهم کرد. هم چنین اتخاذ تدابیر جدید نیز باعث جلوگیری از تقلب شد و به همین دلیل هم رای دهنده ها به شمول زنان در آن سهم گرفتند. صرف نظر از تقلب های قبل از انتخابات مانند استفاده از نسخه ی دوم تذکره ها که منجر به بازداشت چندین نفر شد، گزارش بی نظمی ها بسیار محدود بود. تعداد اشتراک کننده ها نیز، همانند اکثر ولایات متغیر و در حدود ۲۰ درصد واجدین شرایط رای دهی ثبت نام شده بود. فضل مظهری، پژوهشگر شبکه ی تحلیلگران افغانستان، بر برگزاری انتخابات در این ولایت جنوب-شرقی افغانستان نظارت داشته و چگونگی روند انتخابات را قبل، در خلال و پس از روز انتخابات توضیح می دهد.
کاندیدهای جدید و جذاب
پکتیکا، با جمعیت حدودا ۱.۵ ملیون نفر، دارای ۴ وکیل (سه مرد و یک زن) درپارلمان افغانستان است. (۱) برای رسیدن به این کرسی ها، ۳۰ نفر -۸ زن و ۲۲ مرد – رقابت می کردند. (لیست کاندیدها را در اینجا ملاحظه نمایید.) سه نفر از این جمع، محمودخان سلیمان خیل، نادرخان کتوازی و ناجیه بابکرخیل ، وکلای سابق هستند و بعضی دیگر از کاندیدها، در انتخابات سال ۲۰۱۰ نیز نامزد شده بودند. چهره های جدید شامل محمود میرزا کتوازی، تاجری ثروتمند ساکن کابل اما اصالتا از ولسوالی نسبتا امن پکتیکا، یحیاخیل می باشد. وی مدعی است که از نظر میزان سرمایه، پنجمین فرد کشور است بنا به گفته شخصی که برای وی کمپاین می کرد، او مقدار دارایی خالص اش را ۵۰۰ ملیون دالر امریکایی در کمیسیون مستقل انتخابات ثبت کرده است، که اگر ادعای وی در سطح کشور پرسش برانگیز نیز باشد، می توان او را سرمایه دارترین فرد ولایت پکتیکا دانست.
باشندگان این ولایت عمدتا پشتون هایی اند که ساختارهای قبیله ای شان هنوز هم وسیعا فعال و پابرجاست. به جز آنها، تاجک ها نیز در شرن، مرکز ولایت و در اورگون، دومین شهرک بزرگ واقع در جنوب شرق ولایت زندگی می کنند. پکتیکا، از نظر تشکیلات اداری، بالنسبه تازه، در زمان حکومت داود (۱۹۷۳-۷۸) به ولایت ارتقا یافته است. بنا براین وابستگی های منطقه ای هنوز هم به یکی از سه زون اصلی، پابرجاست: الف- زون شمال و مرکز با ولسوالی های متاخان، سرروضه، شرنه و یوسف خیل؛ ب – زون جنوب-شرقی همراه با مرز مشترک با پاکستان شامل ارگون، گومل، برمل، گیان، زیروک، سروبی که بیشتر محل سکونت قوم زدران و وزیر می باشند و در گذشته جزو ولایت پکتیای بزرگ بوده اند؛ ج- جنوب غرب که در گذشته در تشکیل غزنی و مشهور به کتواز بوده و بیشتر باشندگانش را قبیله ی سلیمان خیل تشکیل می دهد و شامل این ولسوالی هاست: زرغون شرنه/ خیرکوت، خوشامند، تروه، وازه خوا، ورممی، اومنه. حکومت در شرنه، مرکز ولایت و در ولسوالی های مته خان، یوسف خیل، خیرکوت، یحیاخیل و ارگون حضور مستحکم دارد. به جز این پنج ولسوالی، طالبان به طور کامل بر نیکه و اومنه و نیز بر تعدادی دیگر ولسوالی ها، به ویژه جنوب کتواز تسلط نسبی دارند.
تمام سی کاندیدای این ولایت عمدتا از شش قوم بودند. سلیمان خیل با هفت کاندیدا قوم پیش تاز و خروتی با پنج کاندید دومین جایگاه را داشته است. اقوام پشتون علی خیل و زدران و نیز تاجیک ها هر کدام یک و قوم اندر، دو کاندید داشته است. ده نامزد دیگر مشتمل بر هشت زن، در اصل از پکتیکا نیستند و یا همسران این زنان اهل پکتیکا هستند و یا به علت دیگری، تذکره ی آنها از این ولایت صادر شده است. (صرفا ثریا اکبری، از قوم اندر و ولسوالی مته خان ، اصالتا از پکتیکاست). دیگر زنان نامزد انتخابات، مریم زرمتی، طبق اظهارات مردمان محل از زرمت پکتیا، و یکی دیگر نیز طبق زندگی نامه ی مختصرش، از قوم علی خیل می باشد. برخی از مردم محل اظهار داشته اند که وی از پکتیکا نیست و به سختی پشتو صحبت می کند و برخی نیز مدعی شده اند که وی تاجک و از یکی از ولایات شمالی است.
پالیسی منعطف طالبان و فرصتی برای کمپاین
مردم محل، به شمول فعالان جامعه مدنی و اهل بازرگانی به گزارشگر شبکه تحلیلگران، اظهار داشتند که انتخابات اخیر بسیار جذاب و متفاوت از دوره های قبل بوده است. در انتخابات پیشین، باشندگان زون مرکز، کمتر شاهد کمپاین های انتخاباتی کاندیدها بودند و یکی از دلایل آن عدم امنیت ناشی از نفوذ گسترده طالبان و هراس از حمله ی آنان بوده است. عبدالباری، یک خبرنگار محلی به شبکه ی تحلیلگران اظهار داشت که در انتخابات گذشته، کاندیدها برای کرایه کردن مکانی برای کمپاین با مشکل روبرو بوده اند و “اگر کسی خانه اش را به یکی از کاندیدها اجاره می داد، روز بعد مالک خانه، از طریق یک تماس تلفنی، توسط طالبان به مرگ تهدید می شد.” به این ترتیب هیچ کسی حاضر نمی شد که خانه اش را برای ایجاد ستاد انتخاباتی در اختیار کاندیدها قرار دهد.
در گذشته، تنها روستاییان نبودند که در پیوند به رای دادن از سوی جنگجویان طالب تهدید می شدند، بلکه رادیوهای محلی نیز از نشر تبلیغات نامزدهای انتخابات منع بودند. یکی از خبرنگاران محلی که به مدت ده سال در صدای (پشتون غژ)، یک رادیوی محلی مشغول کار است به شبکه ی تحلیلگران اظهار داشت ” در گذشته نمی توانستیم حتا یک اعلان تبلیغاتی کاندیدها را نشر کنیم، چرا که به مجرد پخش با بازخواست طالبان روبرو می شدیم.” رادیوهای محلی در طی انتخابات امسال، طبق اظهار وی، بدون کدام عکس العمل جدی (طالبان)، تبلیغات انتخاباتی نامزدان را پخش و چندین میزگرد با حضور آنها دایر کردند.” مردم محل و نیز کاندیدها وقتی مطمئن شدند که خطرجدی آنها را تهدید نمی کند، تلاش کردند از این فرصت استفاده کنند.
کاندیدها در بسیاری از مراکز ولسوالی های هرسه منطقه (زون) و قریه های بزرگ، حتا بعضی اوقات در کاروانهای بزرگ حضور یافتند (به طور مثال این فلم را ببینید). مردم محل به شبکه تحلیلگران بیان کردند که در زمان مبارزات انتخاباتی، همه ی کاندیدها در مراکز یازده ولسوالی از جمله ی ۱۹ ولسوالی این ولایت حاضر شدند و در ولسوالی های دور دست تر -که نتوانستند شخصا حضور یابند- نماینده های خود را فرستادند. کاندیدها حتا مردم را در مناطق بیابانی گردآوردند و یا در هنگام عصر با مردم جلسات انتخاباتی دایر کردند. با وجود آنکه عصرها و شب هنگام غالباً خطرناک تر پنداشته می شود، اما این زمانی است که مردم در مساجد باز محلی، گرد می آیند و کاندید ها از این فرصت استفاده کردند. بسیاری از اهالی پکتیکا، برای اولین بار توانستند در محل زندگی خود مبارزات انتخاباتی را به صورت واقعی تجربه کنند.
نامزدهای متمول تر تورنمنت کرکت و مسابقات درسی با جوایز بزرگ راه انداختند. به طور مثال، محمد میرزا، ثروتمندترین کاندید یحیاخیل، قبل از انتخابات یک مسابقه کرکت را در شرنه برگزار کرد و تیم برنده را یک موتر جایزه داد. در مسابقات علمی نیز، شاگردانی که بهترین شعر را سرودند و یا سوال های علمی – از کتبی که قبلا مطالعه کرده اند- را به درستی پاسخ دادند، جوایز نقدی دریافت کردند. هر دو کاندید هنرمندانی را از کابل دعوت و شب های موسیقی برگزار کردند که بنا به گفته ی خبرنگاران محلی، مورد استقبال مردم، مخصوصا جوانان قرار گرفته است. محمد داود کتوازی، حتا آهنگسازی از جلال آباد برای نوشتن یک آهنگ تبلیغاتی استخدام کرد که در پس زمینه ی این فلم شنیده می شود. مردم میگویند، اینگونه تبلیغات انتخاباتی نسبت به دوره های قبل متفاوت و د رپکتیکا بی پیشینه بوده است.
قبل از انتخابات، باشندگان هرسه منطقه (زون)، مرکز، شرق و غرب، ابراز داشتند که در این انتخابات، طالبان مردم را برای شرکت در رای دهی آزاد گذاشتند در حالیکه در انتخابات گذشته آنها مرتبا به مردم گوشزد می کردند که نباید رای بدهند. باشنده یکی از روستاها که با شهر شرنه شش کیلومتر فاصله دارد، اظهار داشت: “در انتخابات گذشته، طالبان با حضور در مسجد مردم را تهدید کردند که در صورت رای دادن، انگشت شان را قطع خواهند کرد.” اما در این دور انتخابات، تا به حال گزارشی از چنان تهدیدی منشر نشده است.
خبرنگاری که نمی خواهد در گزارش از وی نام برده شود، بعد از انتخابات بر این نظر بود که “اگر طالبان می خواستند، به آسانی می توانستند انتخابات را مختل سازند. حتا اگر آنها به یکی از رای دهنده ها زنگی هم می زدند، شاهد چنان صف طویل رای دهنده ها در شرنه نمی بودیم” با این حال در آخر کار، طالبان تلاش کردند انتخابات را در بعضی ساحات با شلیکها مختل سازند که زیاد موثر نبوده است. (جزییات بیشتر را در زیر مطالعه نمایید).
واکنش ها در برابر رویکرد منعطف طالبان
خبرنگاران و فعالان جامعه مدنی نسبت به انگیزه ی اصلی انعطاف طالبان در برابر این دور انتخابات و احتمال معامله ی کاندیدها و یا مقامات ولایتی با آنان، اظهار بی اطلاعی می کردند. بعضی چنان میپنداشتند که احتمالا گفتگو در مورد صلح باعث شده تا پروسه ی انتخابات مختل نه شود. ولید علی خیل، ناظر یکی از کاندیدها، با اشاره به نقش نیروهای نظامی که به عقیده وی مستحکمتر از پیش شده اند، ومیگوید نیروهای امنیتی در تمام ساحات مراکز رای دهی قبل از انتخابات مستقر شدند و طالبان را به فواصلی عقب راندند که نمی توانستند به آسانی مراکز رای دهی را هدف قرار دهند. اما یکی از فعالان مدنی با رد این احتمال می گوید، واضح است که طالبان اراده نداشتند انتخابات را مختل سازند و الا می توانستند مراکز رای دهی را با راکت از فاصله ی دور هدف گیرند، و یا حمله کننده های انتحاری بفرستند که در هر دو مورد قوای نظامی افغان نمی توانستند، مانع حملات شوند.
وی استدلال می کند که دو علت باعث انعطاف طالبان شده است. اول، رسانه ها به طور گسترده، انتخابات را یک روند مردمی و ملی تبلیغ کرد و طالبان احتمالا پی بردند که حملات آنان صرفا منجر به قتل مردم می شود و بدین ترتیب از حملات منصرف شده اند. دلیل دوم این است که طالبان در مجموع، نمی خواستند که به طور جدی مراکز رای دهی را هدف قرار دهند (اگرچه مروری بر گزارش دیده بان انتخابات از دیگر ولایات مغایر این استدلال است. به طور مثال به گزارش دیده بان انتخابات در کندز و ولسوالی زرمت ولایت پکتیا بنگرید.)
دادمحمد، خبرنگار محلی احتمال دیگری را مطرح می سازد و می گوید که در مجموع طالبان اخیرا در پکتیکا زیاد فعال نبوده اند و ندرتا به قوای دولتی حمله کرده اند. وی اضافه می کند که آخرین حمله ی طالبان ، یک هفته قبل از انتخابات و محدود به ولسوالی خوشامند (که به دله نیز معروف است) بود. به جز آن مورد، که به تعقیب حمله ماه آگست ۲۰۱۸ برگومل صورت گرفت، طالبان کدام حمله ی جدی دیگری را در ولایت انجام نداده اند و عمده ترین دلیل این انعطاف به گفته وی، سرگرمی جنگی طالبان در ولایت همجوار غزنی بوده است.
روز انتخابات در پکتیکا
روز انتخابات در پکتیکا نسبتا به آرامی گذشت. با آنکه بعضی از مراکز رای دهی، دیرتر باز شدند و یا ابتدا با مشکلات فنی و لوژستیکی روبرو بودند ، اما این مشکلات نیز به گستردگی دیگر ولایات نبوده است و پکتیکا جزو تعداد اندک ولایاتی بود که کمیسیون، رای گیری را برای دومین روز، تمدید نکرد. هارون باور، رییس ولایتی کمیسیون انتخابات گزارش کرد که اکثر مراکز رای دهی سر وقت، ۷ صبح باز شدند. بعضی نیز با دو ساعت تأخیر بازشدند و تنها یک مرکز در قریه ی علی باز ولسوالی ارگون، پس از ساعت ۱۲:۰۰ باز شد، زیرا طبق گفته ی وی، “فهرست رای دهنده ها سر وقت به آن نرسید.”
رحیم خوشحال، یک گزارشگر محلی در گفتگو با پژوهشگران شبکه ی تحلیل گران ابراز کرد که تعداد مراکزی که دیرتر به رایگیری آغاز کرده اند، بیشتر از این است.. وی از مرکز رای دهی در لیسه ی الجهاد نام می برد که حدود ساعت ۱۱:۰۰ شروع به فعالیت نموده است. شبکه تحلیلگران هم چنان دریافته است که بعضی مراکز رای دهی در ولسوالی های یوسف خیل، یحیا خیل و خیرکوت نیز با تاخیر باز شده اند. تعدادی از خبرنگاران ادعا دارند که در برخی مراکز انتخابات اصلا برگزار نشده است، اما آنها نتوانستند نام این مراکز را ذکر کنند. مقامات کمیسیون انتخابات روز بعد از رایگیری ابراز داشتند که در سرتاسر ولایت ۱۶۶ مرکز باز بود، اما خبرنگاران محلی نسبت به صحت این ادعا تردید دارند.
پس از انتخابات، طبق اظهارات رای دهنده ها و ناظران، مشخص شد که مأمورین ساحوی به دفتر ولایتی کمیسیون انتخابات در شرنه، پیرامون زمان بازگشایی مراکز رای دهی اطلاعات متناقضی داده اند. به همین دلیل مقامات رده های بالاتر کمیسیون در ولایت تمدید ساعت رای دهی در روز اول و تجدید انتخابات در روز دوم را لازم ندانستند. در این مورد ضمیرخان، یکی از رای دهنده های ولسوالی یحیاخیل از طریق تلفون به گزارشگر شبکه ی تحلیلگران، ابراز داشت که ” یا عمدا در مورد (وضعیت انتخابات در ساحه ی رای دهی) ما بی توجهی شد و یا مأموران ساحوی کمیسیون انتخابات غفلت کردند.”
نظارت بر انتخابات در شرنه
گزارشگر شبکه ی تحلیل گران، از آغاز رای گیری در لیسه عالی علی بابا، یکی از شانزده مرکز رای دهی در تمام شهر شرنه، نظارت نموده است. در این مرکز، رأی دهی ساعت هفت شروع شد. در آغاز تعداد رای دهنده ها اندک بود اما رفته رفته بر آنها افزوده شد و توانستند در ۹ محل (هفت محل برای مردان، و یک محل مختص زنان و یک محل هم مختص کوچیان) رای دهند. در فهرست رای دهنده ها که ناظر شبکه ی تحلیلگران ملاحظه کرده است، ۳۸۰۰ نام وجود داشت، که از آن میان، ۲۲۶ تن آنها را کوچیان و ۲۵ نفر را نیز زنان تشکیل می دادند. صف طولانی، متشکل از صدها نفر رای دهنده، تا اواسط روز ادامه داشت. سپس این صفوف کوتاه تر شدند. در دو محل این مرکز، رای گیری با مشکلات فنی کوچک شروع شد، چرا که دستگاههای ثبت مشخصات بایومتریک روشن نشدند، اما پس از ۳۰ دقیقه این مشکل رفع شد. مردم می توانستند که در عرض پنج الی هفت دقیقه در این مرکز رای دهند و به ندرت کسی ده دقیقه و یا بیشتر از آن را در روند رای دهی سپری کرده است. اما به دلیل ازدحام رای دهنده ها، آنها مجبور بودند که به مدت دو ساعت و یا بیشتر منتظر بمانند. طبق مشاهدات گزارشگر شبکه ی تحلیلگران، در پایان روز، تقریبا ۱۸۰۰ نفر- شامل ۱۶ کوچی و ۱۲ زن- در این مرکز رای دادند ( و این رقم کمتر از نصف تعداد ثبت نام شده است.) مشکل قابل ملاحظه در این مرکز، این بود که بعضی از منتظرین نتوانستند نام شان را در فهرست رای دهنده ها بیابند.
در دومین مرکز رای دهی، واقع در یک شفاخانه ولایتی در شرنه، ناظران شبکه تحلیلگران شاهد حضور قابل ملاحظه ی رای دهنده ها بود. در این مرکز، ۲۲۴۷ رای دهنده ثبت نام شده بود که شامل ۵۳۴ زن و ۷۵ کوچی می باشد. آنها توانستند که در پنج محل رای دهند. رای گیری بدون مشکل خاصی آغاز شد و ناظران شبکه تحلیلگران به جز سردرگمی مردمی که اسم شان در فهرست رای دهنده پیدا نمی شد، بی نظمی دیگری را مشاهده نکرده است. در پایان روز، ۸۸۷ رای (۶۵۴مرد، ۲۳۰ زن و سه کوچی) به صندوق ها ریخته شدند که معادل نزدیک به ۴۰درصد ثبت نام شده ها می باشد.
در لیسه یوسف خیل – که قبلا ۱۹۰۰ رای دهنده به شمول ۱۵۰ زن ثبت نام کرده بود- در اوایل پس از چاشت که ناظر شبکه تحلیل گران از آن مرکز دیدار کرد، ۸۲۰ رای دهنده به شمول ۳۰ زن رای داده بودند. هم چنین در دیداری از یک مرکز رای دهی در لیسه خوشحال بابا در ولسوالی موسی خیل، ناظر شبکه تحلیلگران مشاهده کرده است که ۸۳۰ نفر از ۱۹۰۰ تنی که قبلا به عنوان رای دهنده ثبت نام شده بودند، تا بعد از ظهر آرای شانرا به صندوقها ریخته اند. ناظران محلی نیز ابراز داشتند که آنان مشکلی در روند برگزاری انتخابات در هر دو مرکز نه دیده اند.
در یکی از مراکز رای دهی، گزارشکر شبکه تحلیلگران ملاحظه کرد که تعداد زیادی از زنان جلو یک خیمه منتظر نوبت بودند، در حالیکه رای دادن در داخل خیمه حدود دو الی پنج دقیقه وقت را در برمی گرفت. ناظر یکی از کاندیدهای زن گفت که آنان کدام مشکلی را در این مرکز رای دهی ندیده اند. یک کارمند زن کمیسیون انتخابات در این ولایت که در انتخابات سابق نیز با کمیسیون همکاری داشته، اظهار داشت که مشارکت زنان در این انتخابات، نسبت به گذشته پر رنگتر بوده است. در انتخابات گذشته تعداد زنان اشتراک کننده اندک بود، اما زمانی که رای گیری در این مرکز آغاز شد، ده ها تن از زنان رای دادند. ناظر شبکه ی تحلیلگران ملاحظه کرد که ۲۳۰نفر از جمله ۵۳۴زنی که قبلا برای رای دادن ثبت شده بودند، در این مرکز رای دادند.
رای دهنده ها در هر چهار مرکزی که گزارشگر شبکه تحلیلگران از آنها نظارت کرد، از حضور رای دهنده ها برای حمایت از نماینده شان، راضی بودند. رای دهنده ها مشتمل بر مردان و زنان، جوانان، کهن سالان، معلمان، محصلان، خبرنگاران و اعضای نیروهای مسلح و کوچی ها بود. به گفته یکی از رای دهنده که نخواست نامش ذکر شود، در دوره های گذشته ی انتخابات مشکلات امنیتی فوق العاده زیاد بوده است اما در این دوره امنیت نسبتا مساعد بوده و مردم توانستند در انتخابات سهم گیرند. از جمله دشواری هایی که زنان قریه ها برای رای دادن با آن مواجه بودند، سفر به مراکز رای دهی در شهر بود. اما بعضی از مردان قریه ها داوطلبانه با استفاده از موتر خود، چندین زن را برای رای دادن به شهر منتقل کردند. ولید احمد یکی از آن داوطب ها که چندین زن را به مرکز رای دهی واقع در شفاخانه ی ولایت منتقل کرده است، به شبکه تحلیلگران گفت: “ما این زنان را به اینجا آوردیم تا به نامزد مورد پسند شان رای دهند. کسی به ما به خاطر انتقال این رای دهنده ها چیزی نه پرداخته است.”
مشارکت گسترده در مرکز و حومه آن
یاسین، خبرنگار محلی در خلال انتخابات و نیز روز بعد در صحبتی با شبکه ی تحلیلگران، گفت که استفاده از دستگاههای ثبت بایومتریک یک عامل مهم در افزایش تعداد شرکت کننده ها بود. زیرا به مردم اطمینان می بخشید که در این دور تقلب کمتر خواهد بود. از طرفی، کاندیدها نیز با اطمینان از اینکه مجال برای تقلب اندک و یا اصلا نیست، به شدت کمپاین کردند. در نتیجه، عامه ی مردم نیز به اهمیت انتخابات پی بردند و این روند بویژه بر افزایش مشارکت زنان بسیار تأثیر گزار بوده است، زیرا کاندیدها، عشایر مربوط شانرا قانع ساختند تا مانع اشتراک زنان در انتخابات نشوند. در حالیکه در دوره های گذشته، غالبا مردان به نیابت از زنان رای می دادند، این بار زنان پای صندوق های رای حضور یافتند و رای دادند.
مردم نیز در گفتگو با پژوهشگر شبکه تحلیلگران اظهار داشتند که مشارکت زنان در انتخابات در شهر شرنه، یوسف خیل، ارگون و بعضی دیگر از ولسوالی ها، بی پیشنه و قابل مقایسه با میزان سهم گیری زنان در انتخابات گذشته نیست. عبید خبرنگار محلی در گفتگو با گزارشگر شبکه تحلیلگران از حضور زنان تا ناوقتهای عصر، برای رای دادن در میست، ساحه ای در ولسوالی یوسف خیل یاد آوری کرد و افزود که حضور زنان در بعد از ظهر افزایش یافته و آنان تا پایان عصر در مراکز رای دهی بودند. وی هم چنین از چشم دیدهای خود از حضور گسترده زنان در خیرکوت و یحیاخیل نیز گفت و افزود که به دلیل قناعت بخش بودن وضعیت امنیت، اکثر کاندیدها ناظرانی را برای هر مرکز فرستاده بودند و به همین دلیل، وی باور دارد که در ولسوالی هایی که وی دیده است، امکان پر کردن صندوق های رای وجود نداشت، اگرچه در گذشته، بعضی از این مراکز رای دهی، در این زمینه شهرت داشتند و مواردی از پر کردن صندوق های رای از ولسوالی های یحیا خیل، خیرکوت و جانی خیل گزارش شده بود اما به گفته ی وی “امسال، حتا یک گزارش نیز از پر کردن صندوق ها نداشتیم”.
این خبرنگار گمان میبرد که تغییر نظام رای دهی از کارت رایدهی به تذکره های استیکر دار و مکلف کردن واجدان شرایط رای دهی، به ثبت نام و رای دادن در یک مرکز ، نقش کلیدی در افزایش مشارکت مردم داشته است (جهت کسب جزییات بیشتر، به گزارش شبکه تحلیلگران در این مورد مراجعه فرمایید). پس از این تصمیم، دفاتر ثبت احوال نفوس، برای بسیاری از قریه های ولایت تذکره جدید صادر کردند.
در بسیاری از جاها در مراکز منطقه ای(زون ها) ، و نیز در ولسوالی های نزدیک به مرکز ولایت، کارمندان ثبت احوال نفوس برای ثبت رای دهنده ها، خانه به خانه می رفتند و در حالیکه در گذشته خانواده ها با سفر زنان به شهر برای ثبت و دریافت تذکره مخالفت می کردند، این بار با گرفتن تذکره ظاهراً مخالفتی صورت نه گرفته ، زیرا زنان می توانستند جلو خانه هایشان، تذکره بگیرند. سرانجام بسیاری از زنانی که اصلا تذکره نداشتند، با دریافت آن امکان رای نیز به دست آوردند.
عبید هم چنین باور دارد که میزان مشارکت در منطقه ی مرکزی، شرنه، مته خانه، سرروضه و یوسف خیل بیش از دیگر مناطق ولایت بوده است، زیرا در دوره های قبل پارلمان، نماینده ای نداشتند و خود را درحاشیه احساس می کردند چرا که وکلای قبلی عموما از منطقه ی کتواز و ارگون بودند. طبق اظهارات الهام، فعال جامعه مدنی، زمانی که مردم مناطق مرکزی نیاز به حمایت و کمک داشتند، بیشتر اوقات نادیده گرفته می شدند زیرا وکلا همه از مناطق دیگر انتخاب شده بودند و توجهی به مشکلات مردمان ساکن مناطق مرکزی نداشتند. به این دلیل، منطقه ی مرکزی در این انتخابات هم کاندید داشت و هم وسیعا در انتخابات شرکت کرد.
انتخابات در کتواز، منطقه ی جنوب غرب
انتخابات در مناطق جنوب غرب و جنوب شرق ولایت نیز به آرامی برگزار شد. اگرچه در چندین ولسوالی اصلا انتخابات دایر نشد و یا تعداد آرا بسیار اندک بود. در منطقه ی کتواز، انتخابات در ولسوالی های خیرکوت، یحیا خیل، جانی خیل، تروه، ورممی و وازه خوا برگزار شده است. با این حال انتخابات در تروه، ورممی و وازه خوا به دلیل تسلط اندک حکومت، محدود به مراکز ولسوالی ها بود. میزان مشارکت در این ولسوالی ها نیز به پنج الی ۲۰درصد کسانی که ابتدا ثبت نام کرده بودند، می رسید. ناطر مستقل یک نهاد مدنی– که نمی خواهد به دلیل مشکلات احتمالی بر اثر نسبت دادن آمار ارایه شده به وی، نامش افشاء گردد- ابراز داشت در خیرکوت، ۳۱۲۵نفر از ۳۰۰۰۰نفر ثبت نام شده (ده درصد)، در یحیاخیل، ۳۵۰۰نفر از ۲۰۰۰۰ثبت نام شده (۱۷.۵ درصد) و در جانی خیل ۱۵۰۰ نفر از ۳۰۰۰۰ نفر (۵ درصد) رای داده اند. بیشتر آرای جانی خیل در مرکز رای دهی قریه جلالزی به صندوق ریخته شده که ناظران تعداد آنها را ۹۰۰ذکر کرده اند. در وازه خوا حدود ۷۵۰ رای، در تروه حدود ۸۰۰ رای، در ورممی حدود ۳۰۰۰رای در صندوق ریخته شده است . (اکثر این ارقام بر اساس یادداشت های ناظران از کتاب ثبت نام رای دهنده ها، در پایان روز رای گیری اقتباس شده است.) شبکه تحلیلگران دریافته است که در تمام این ولسوالی ها، حضور ناظران نامزدها باعث کاهش احتمال تقلب شده است در حالیکه در انتخابات گذشته پر کردن صندوق های آرا بسیار شایع بوده است.
در ولسوالی اومنه، تعداد اندکی رای دادند و انتخابات تنها در یک مرکز برگزار شد و به گفته ناظران، تعداد کل رای دهنده ها در آنجا به حدود ۶۰ نفر میرسید. این رای گیری در ساحه ی گینوه، که پس از تصرف ساختمان اداری ولسوالی توسط طالبان، بخشهایی از اداره به آن جا منتقل شده، دایر شد. در ولسوالی خوشامند، انتخابات برگزار نشد. اگرچه قبلا حدود هشت صد نفر در این ولسوالی برای رای دادن ثبت نام کرده بودند و طبق گزارش ناظران محلی، کمیسیون انتخابات نیز مواد انتخاباتی را به آنجا فرستاده بود، اما هیچ کس رای نداد. هارون باور، مسئول ولایتی کمیسیون انتخابات یک روز پس از انتخابات در گفتگو با شبکه ی تحلیل گران گزارش کرد که یک نفر (احتمالا از کارمندان کمیسیون انتخابات) در این مرکز رای داده است. ناظران محلی به شبکه ی تحلیلگران گفته اند که طالبان یک هفته قبل از انتخابات به ولسوالی خوشامند حمله کرده و هراس مردم از آنها دلیل عدم مشارکت شان در انتخابات بوده است. در آن حمله حدود ۲۱ جنگجوی طالب و ۱۴ سرباز کشته شدند.
مشکلاتی از یک مرکز رای دهی در خیرکوت گزارش شده است که طبق گفته ی ناظران، در اصل ۳۱۲۵برگه ی رای در صندوق ها شمارش شد اما بعدها کارمندان کمیسیون انتخابات اعلان کردند که شمار آراء افزایش یافته و به ۴۶۰۰رای رسیده است. طبق معلوماتی که شبکه ی تحلیلگران در مورد ولسوالی جانی خیل به آن دست یافته، محمدخان سلیمان خیل، تذکره های مردم را در زمان ثبت نام از آنها گرفته و بعد از نامزد شدن در انتخابات، به آنها برنگردانده است و در نتیجه این واجدان شرایط رایدهی، نتوانستند در انتخابات سهم گیرند. هم چنین به شبکه تحلیلگران گفته شدهکه انتخابات در یحیاخیل ساعت ۱۰.۰۰ صبح شروع شده و دلیل تأخیر نیز عدم فعال شدن دستگاه ثبت مشخصات بایومتریک بوده است. یکی از ناظران انتخابات در این مرکز به شبکه تحلیلگران گفت که “کارمندان کمیسیون انتخابات نتوانستند ماشین ثبت مشخصات بایومتریک را روشن کنند. زمانی که ماشین روشن شد، صدها نفر رای دهنده در صف های طولانی منتظر ایستاده بودند که منجر به دلسرد شدن بسیاری از رای دهنده ها شد.” رای دهنده ها به این دلیل که مسئولین کمیسیون انتخابات درخواست شان در زمینه ی تمدید مهلت رای دهی را بی پاسخ گذاشتند، نا راضی بودند. مأمورین مسئول حفظ امنیت مرکز رای دهی، به کارمندان کمیسیون گفته بودند که رای گیری را رأس ساعت ۴:۰۰ بعد از ظهر متوقف کنند، زیرا امکان حفاظت از مرکز رای دهی پس از ساعت ۴:۰۰ بعد از ظهر وجود ندارد. به گفته ناظران بسیاری از مردم به همین دلیل نتوانستند که رای دهند.
در ولسوالی خیرکوت سه مرکز رای دهی به کوچی ها اختصاص داده شد که در روز رای دهی، بسته بود. دو مرکز در منطقه ی سه گانه و یک مرکز نیز در شفاخانه ی ولسوالی موقعیت داشته است. به گفته ی ناظران محلی، برخی از کوچی ها در این مراکز قبلا ثبت نام کرده بودند، اما نتوانستند که رای دهند، “زیرا کارمندان کمیسیون انتخابات به آنها گفتند که تعداد کوچیان ثبت نام شده در این مراکز بسیار اندک بوده است، در نتیجه کمیسیون انتخابات نتوانست که مرکزی را برای رای دادن آنها تخصیص دهد. ” اما به هر صورت آنها نتوانستند رای دهند و کمیسیون انتخابات استدلال کرد در مراکزی که کمتر از یک صد نفر ثبت نام کرده بودند، کمیسیون نتوانسته است مرکزی را برای رای دادن کوچیان تخصیص دهد.
انتخابات در منطقه ی ارگون
ناظران گزارش کردند که در ولسوالی نیکه واقع در شرق منطقه ی ارگون انتخابات برگزار نشده است. کمیسیون انتخابات ابراز داشته است آنها مواد انتخاباتی را بدون هیچ مشکلی به آن ساحه فرستادند و مراکز رای گیری باز بوده، اما ناظران محلی می گویند که هیچ مرکزی باز نبوده است. در ولسوالی گومل، فقط یک مرکز رای دهی در ساحه ی شکین، هم مرز با وزیرستان جنوبی پاکستان، فعال بوده است. در ساحه ی پرنفوس چهارباران، که در حال حاضر تحت کنترل طالبان است، انتخابات دایر نشده است. در ولسوالی سروبی، طالبان انتخابات را توسط راکت باران مختل کردند، اما به رغم این حملات راکتی، به گفته ناظران، ۱۲۰۰نفر توانستند در این ولسوالی رای بدهند. در این ولسوالی نیز، گزارشی از مشکلات انتخاباتی بدست نیامده است و طبق نظر مشاهدان، دو کاندید مطرح، تاج علی وزیر و ادمیر انتظار، در این ولسوالی فعال بوده اند، در نتیجه امکان تقلب در این جا وجود نداشته است.
گزارشهایی در مورد پر کردن صندوق های آرا از ولسوالی گومل بدست آمد که بگفته فعالان جامعه ی مدنی، این کار قبل از روز رای گیری صورت گرفته بود. زمانی که امنیت ملی افغانستان در این مورد آگاهی یافت، صندوق های پر شده را ضبط و کارمندان کمیسیون انتخابات دخیل در این تقلب را دستگیر کردند. در ولسوالی زیروک نیز گزارش هایی در مورد پر کردن صندوق های آرا در پایان روز انتخابات منتشر شده است و طبق گفته ی ناظران، این تقلب به نفع دولت خان زدران بوده است. در سروبی، ناظران به شبکه تحلیلگران گفتند که به اساس مشاهده ی مستقیم آنان در خلال روز، ۱۲۰۰ رای به صندوق ها ریخته شده بود، اما بعدا در اوراق نتایج مجموع ارای نشان داده شده ۳۰۰۰بود.
مشکلات امنیتی
انتخابات در فضای نسبتا امن برگزار شد. در تمام ولایت چهار ساحه شاهد واقعات امنیتی بوده است که نسبتا اندک می باشد. این واقعات شامل پرتاب راکت توسط جنگجویان طالب در جنوب شرق سروبی، شرق سرروضه، شمال ولسوالی مته خان و نیز اصابت راکت در ساحه ی عمرخیل در جنوب شرنه می باشد. راکتی که در بعد از ظهر روز ۲۸میزان پرتاب شد، یک طفل را کشت و یک مرد را زخمی ساخت. دو نفر نیز بر اثر اصابت راکت در ولسوالی سروبی زخمی شدند که یکی از آنها ناظر انتخابات و دیگری مامور پولیس است. در سرروضه، یک پولیس و یک فرد ملکی زخم برداشتند و در مورد تلفات بر اثر حملات راکتی بر قریه های شمال ولسوالی مته خانه گزارشی وجود ندارد. طبق نظر یک منبع آگاه محلی که با یک سازمان غیر دولتی همکار است، مردم به رغم راکت باران، در مراکز رای گیری حاضر شدند و رای دادند. از اقدامات جنگجویان طالب برای پیشگیری از جریان رایدهی در ولسوالی های دوردست –که به آسانی می توانستند اخلال کنند- گزارشی در دست نیست.
تقلب قبل از انتخابات و ارقام کمیسیون انتخابات
طبق دیتابیس کمیسیون انتخابات نام ۱۸۶۶۱۱ نفر واجد شرایط رای در زمان ثبت نام، وارد فهرست رای دهنده ها شده است (به اینجا بنگرید) از میان این تعداد، طبق گزارش مسئولان کمیسیون انتخابات در تاریخ ۲۸ اکتوبر ۲۰۱۸، تخمینا ۳۸۰۰۰ نفر در روز انتخابات رای دادند که معادل ۲۰ درصد فهرست نام واجدین رای می باشد. اما مسئولان ولایتی کمیسیون تأکید می کنند که این رقم یک تخمین ابتدایی بر اساس معلومات کارمندان کمیسیون از مراکز رای دهی می باشد و پس از رسیدن تمام صندوق ها به مرکز ولایت و شمارش رسمی تمام آراء رقم واقعی آرا تغییر خواهد کرد.
یکی از مسئولان ولایتی کمیسیون انتخابات بر این نظر است که “در زمان ثبت نام، تعداد زیادی رای دهنده خیالی نیز اسم شان نوشته شده است. و صرفا رای دهنده های واقعی در زمان انتخابات پای صندوق های رای حاضر شده اند.” منظور از رای دهنده ی خیالی، اسم هایی است که در فهرست رای دهنده وارد شده اند اما در واقع کسی به آن اسامی وجود نداشته است. خبرنگاری به نام یاسین بر این نظر است که “در آغاز رای دهی، زمانی که نام بسیاری از رای دهنده ها در فهرست، پیدا نشد، باعث دلسردی مردم شد و این سرخوردگی بر شرکت مردم در انتخابات تأثیر داشته است”.
توضیح مهم دیگر برای تفاوت فاحش میان تعداد ثبت نام شده ها و میزان واقعی مشارکت مردم در رای گیری، تقلب قبل از انتخابات است که به صورت رسمی گزارش نشده و تنها در صفحات فیسبوک بعضی از کاربران محلی ذکر شده است. تقلبی که در ماه می ۲۰۱۸ واقع شد، بر اساس استفاده از نسخه های دوم تذکره های مردم بوده که ابتدا برای حمایت از نامزدهای انتخابات به کار رفته اما بعدا برای افزایش بانک رای از آنها استفاده شده است.
زمانی که ریاست ثبت احوال نفوس تذکره صادر می کند، تذکره دو نسخه می باشد که یکی را به صاحب آن می دهد و دیگری در ریاست بایگانی می شود. یک خبرنگار و فعال مدنی محلی به نام عبید، به شبکه تحلیلگران گفت که تعدادی از کاندیدها توانستند – این نسخه های دوم تذکره ها را که در ریاست ثبت احوال نفوس نگهداری می شدند- بخرند. ابتداء این کاپی دوم تذکره ها برای ثبت نام کاندیدان ( برای رفع نیاز به یک هزار تذکره ی حامیان هر کاندید) استفاده شد. سپس تعداد بیشتری تذکره برای ثبت نام رای دهنده های خیالی خریده شد. در ابتدا تعداد اندکی از این توطیه آگاه بودند و مشکل بزرگی به حساب نمی رفت و به همین دلیل اقدام خاصی برای متوقف کردن آن نکردند. زمانی که بر تعداد ثبت نام شده ها، افزوده شد، مقامات ریاست امنیت ملی در مورد آن آگاه شدند و انورخان کتوازی، رییس ریاست ثبت احوال نفوس همراه با سه کارمند آن از ولسوالی ها و سه کارمند کمیسیون انتخابات را دستگیر کردند. مأمورین امنیت ملی هم چنین تعداد زیاد تذکره و مقدار نا مشخصی پول را نیز ضبط کردند. شبکه تحلیلگران دریافته است که پول ضبط شده چندین هزار دالر بوده اما مقدار دقیق آن نامشخص است. (جهت معلومات بیشتر به اینجا و نیز اینجا رجوع کنید.)
کاندیدهایی که کاپی دوم تذکره ی مردم را از ریاست ثبت احوال نفوس خریده بودند، به کارمندان محلی کمیسیون انتخابات در ولسوالی های خود رشوه دادند تا این تذکره ها را در فهرست رای دهنده ها وارد کنند و بر روی آنها استیکر نصب نمایند. در اکثر اوقات، این اعمال منجر به بروز مشکل دوبار ثبت شدن بسیاری از باشندگان گردید. مالکان اصلی تذکره ها، در مراکز رای دهی واقع در ولسوالی های خودشان ثبت نام کردند، در حالیکه کاندید ها با استفاده از کاپی دوم تذکره های خریداری شده، آنها را دوباره در یک مرکز رای دهی دیگر هم وارد فهرست رای دهنده کردند. اکثر این نسخه های دوم تذکره ها از باشندگان منطقه ی مرکزی ولایت بوده است، و احتمالا کاندیدهای این منطقه گمان می کردند در غیبت رقیب های جدی شان، می توانند به آسانی تقلب نمایند و از سویی نسخه ی دوم تذکره های مردم نیز در اختیار ریاست ثبت احوال نفوس واقع در شرنه بوده است. طبق گفته های خبرنگاران محلی، چندین تن از کاندیدها، در زمان ثبت نام شان برای انتخابات، اقدام به خریدن نسخه های دوم تذکره کردند اما در زمان ثبت نام رای دهنده ها، فقط تعدادی از کاندیدهای متمول و با نفوذ توانستند که این تذکره ها را بخرند.
پس از دستگیرشدن مقامات ریاست ثبت احوال نفوس ونیز کارمندان کمیسیون انتخابات، این کمیسیون تصمیم گرفت تا نام های ثبت شده بر اساس کاپی دوم تذکره ها را از فهرست رای دهنده ها تصفیه نماید و آنها پس از بررسی ده ها هزار تذکره، سی هزار تذکره را از بانک معلومات رای دهنده ها خارج ساختند. زمانی که کمیسیون انتخابات اقدام به تصفیه ی فهرست ثبت نام شده ها کرد، آنان نمی دانستند که کدام نام در فهرست رای دهنده ها واقعی و کدام یک خیالی است و در نتیجه در روز انتخابات بسیاری از رای دهنده که قبلا واقعا ثبت نام کرده بودند، نتوانستند نام شان را در فهرست بیابند و رای دهند.
مشکلات پس از انتخابات
مشکلاتی پس از انتخابات نیز در پکتیکا گزارش شده است . یک روز پس از انتخابات ، جنگجویان طالب در چندین ولسوالی، با مردم به خاطر رای دادن، برخورد کرده بودند. خبرنگاری به گزارشگر شبکه ی تحلیلگران یادآور شد که وی توسط تماس تلفونی یک جنگجوی محلی طالبان در ساحه ی خیربین، تهدید شده است: “جنگجوی طالبان به من گفت که اگر خارج از شهر شرنه به دستش بیافتم، مرا خواهد کشت.” در پاسخ به این سوال که چرا طالبان بعد از انتخابات مردم را تهدید می کنند، وی گفت: “شاید طالبان فقط تلاش می کنند مردم را بترسانند، در غیر اینصورت این تهدیدهای بعد از انتخابات بی معنا است.” در ولسوالی مته خانه، طالبان معلمانی را که توسط کمیسیون انتخابات در روز رای گیری موظف شده بودند، تهدید کردند که در صورت دریافت دستمزد از کمیسیون انتخابات، مورد لت و کوب قرار می گیرند.
رییس ولایتی کمیسیون انتخابات، هارون باور، به شبکه ی تحلیل گران اظهار داشت که معلمان ولسوالی خیرکوت، به وی تلفن کرده و گفته اند به دلیل هراس از لت و کوب، از دریافت حق الزحمه ی خود، صرف نظر کرده اند. در دیگر مناطق، طبق گزارش منابع خبری محلی، طالبان معلمان را مجبور کردند تا معاش دریافتی از کمیسیون انتخابات را با آنان تقسیم نمایند. گزارشهایی در مورد مجازات کارمندان کمیسیون انتخابات از سوی طالبان نیز منتشر شده است و تعدادی از کارمندان کمیسیون انتخابات که برای دیدار با طالبان در منطقه ی خیربین رفته بودند طبق این گزارش ها، لت و کوب شده اند.
مشکل دیگر مربوط به یکی از کاندیدهای زن، هیله مجتبی است که الیاس وحدت، والی پکتیکا را متهم نمود با یکی از ناظران انتخاباتی اش، واقع در یک ستاد انتخاباتی در خانه ی والی، برخورد ناشایسته داشته است. ظاهرخان، ناظر انتخاباتی مرتبط با این کاندید، در یک گزارش ویدیویی به خبرنگار آریانا نیوز، گفت: “والی شخصا من را لت و کوب کرد و به مدت پنج ساعت در یک خانه ی شخصی حبس نمود.” (اینجا را ملاحظه نمایید) در ادامه ی همین گزارش، محمد ایاز، سخنگوی والی، با رد این اتهام و بی پایه خواندن آن به خبرنگار آریانانیوز گفت: “چنین چیزی واقع نشده است. ما قوانین داریم و همه چیز می بایست طبق قانون اجرا شود.”
مشکل سوم، دستگیری پنج گزارشگر محلی از سوی سارنوالی به تاریخ ۸ عقرب ۱۳۹۷ در ارتباط با نشر گزارش اتهامات هیله مجتبی است. این خبرنگاران به مدت پنج ساعت توقیف شده بودند. یک گزارشگر محلی که نمی خواهد نامش منتشر شود به شبکه ی تحلیل گران گفت، ” سارنوالی از خبرنگاران پرسید که چرا آن گزارش را نشر کرده اند، زیرا محدودیت حریم خصوصی را نقض کرده اند.” خبرنگاران نیز جواب داده اند که آنها اتهامات وارد شده بر والی را به گونه غیرجانبدارانه ، همراه با عکس العمل سخنگوی والی نشر کرده اند و بنابراین تخطی نکرده اند. یکی از خبرنگاران توقیف شده یادآور شد که “آنها گفتند می توانند پای خود را بر دهن این خبرنگاران بگذارند و برای همیشه خفه شان کنند .” والی پکتیکا در دیداری با خبرنگارن گفت که وی از سارنوالی در مورد توقیف پنج ساعته این خبرنگاران، توضیح خواهد خواست.
نتیجه
اقدام کمیسیون انتخابات برای تصفیه تقلب قبل از انتخابات، منجر به حذف نام تعداد نا مشخصی از رای دهنده که از تذکره شان سوء استفاده شده بود، گردید. این اقدام احتمالا دلسردی تعداد دیگری از رای دهنده ها را هم در پی داشته است. هم چنین ، گزارش باز شدن تمام مراکز رای دهی در روز انتخابات در زمان مقرر، به این معنا است که انتخابات در این ولایت در بعد از ظهر روز اول و یا روز دوم –همانند موارد مشابه در دیگر مناطق کشور- تمدید نشد. این امر نیز احتمالا موجب محروم شدن بعضی از رای دهنده ها شده است. صرف نظر از این معضلات، طبق گزارشهای بدست آمده از این ولایت، انتخابات نسبتا آرام و خالی از تشنج برگزار شده است. گزارشهایی در مورد پر شدن صندوق های آرا، تقلب و نفوذ و اخلال در برگزاری انتخابات، بویژه از مناطق دورافتاده ی ولایت منتشر شد و نیز تعدادی واقعات امنیتی نیز اتفاق افتاد. در مجموع اما، انتخابات فرصت های جدیدی را در سطح ولایت ایجاد کرد: یک گروه جدیدی از کاندیدها، فرصت تبارز یافتند، کمپاین های وسیعی انجام دادند که در این ولایت بی سابقه بوده است، بسیاری از باشندگان صاحب تذکره شدند که تا به حال فاقد این برگه شناسایی ملی بودند، و تعدادی از مردم نیز، با حضور در مراکز رای دهی، آرای شان را در صندوق ها ریختند. بسیاری از رای دهنده ها و ناظران، نسبت به کیفیت برگزاری انتخابات در این ولایت، با احتیاط ابراز امیدواری کردند . اعلان نتایج مقدماتی انتخابات در این ولایت و همسانی آن با نتایجی که ناظران در روز برگزاری انتخابات مشاهده کردند، می تواند محکی برای وضاحت بیشتر نتایج انتخابات در این ولایت شود.
- مرکز ولایت پکتیکا، شرنه، که در شمال این ولایت واقع شده، با جنوب شرق کابل۱۶۰ کیلومتر فاصله دارد. پکتیکا با ولایت زابل در جنوب غرب، غزنی در غرب ، پکتیا در شمال، خوست در شرق و با منطقه اداره ی فدرالی پاکستان (فاتا) در جنوب و جنوب شرق هم مرز می باشد. جمعیت ولایت بر اساس برآورد سال ۱۳۹۷ اداره احصاییه مرکزی، حدود ۱٫۵ میلیون می باشد.
بیاکتنې:
دا مقاله په وروستي ځل تازه شوې وه ۱۵ ثور / غويی ۱۳۹۹
