مراسم عروسی در افغانستان معمولا یک امر پرهزینه و کمر شکن است. قانون دولت برای تغییر فرهنگ عروسی پرهزینه به صورت عموم تطبیق نگردیده و به نظر می رسد که اراده ای برای اجرای آن وجود ندارد. طالبان نیز در مناطق تحت کنترول خویش قوانینی را برای کنترول هزینه های عروسی اعمال نموده اند که مختص منطقه و فرمانده می باشد. در عمل، قوانین آنها تاْثیر چندانی نداشته است. این امر خصوصا در مناطق ترک تبار در ولایات شمال غربی جائیکه طویانه و هزینه های مراسم عروسی معمولا وابسته به مهارت قالین بافی عروس میباشد، مصداق کلی دارد. در این گزارش عبید علی، پژوهشگر شبکه تحلیلگران افغانستان، با نگاهی به فرهنگ اجتماعی مراسم عروسی میان جامعه ترک تبار دریافته که علی رغم قوانین دولتی، فشار طالبان و ابتکارات محلی، فرهنگ برگزاری مراسم پرهزینه عروسی هنوز پابرجاست.
عروسی در افغانستان یک امر پرهزینه تلقی می گردد. تلاش های متعددی از جانب حکومت افغانستان، فعالین اجتماعی، و بزرگان قومی و همچنان طالبان جهت تغییر این فرهنگ صورت گرفته است. این در حالی است که تلاش های آنها تا حدودی بر جوامع خاص محلی تاثیر گذار بوده، اما منجر به یک تغییر فرهنگی بزرگتر نگردیده است.
عنعنات مربوط به طویانه و مصارف عروسی از هر گروه قومی، منطقه و جامعه متفاوت است (گزارش قبلی شبکه تحلیلگران افغانستان را اینجا مشاهده نمائید ). به طور مثال، طویانه در شمال شرق، شامل مهریه نمیشود ، بلکه مبلغ نقدیست که از جانب داماد به عنوان تعهد مالی به عروس داده می شود و ملکیت عروس باقی می ماند. در عوض، در جامعه ترک تباران جائیکه زنان به عنوان بافندگان حرفه ای قالین استخدام می گردند، طویانه به نام قلین یاد می گردد.
طویانه و مصارف عروسی در جامعه ترک تباران در شمال غرب (شامل ولایاتی مانند فاریاب، جوزجان، سرپل و بلخ) بلند است، عمدتاً به این دلیل که مهارت یک زن حاکی از درآمد بالایی است که شاید در آینده داشته باشد. علاوه بر این، در جامعه ترک تباران (به طور مثال، میان ازبیک ها و ترکمن ها) مراسم عروسی پرهزینه برای خانواده داماد و خانواده عروس یک افتخار پنداشته می شود.
عروسی در جامعه ترک تباران
قلین یک عروس قالین باف در ولایات فاریاب، جوزجان و بلخ در حدود ۱۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ دالر امریکایی است. مبلغ طویانه معمولاً باتوجه به اعتبار خانواده و مهارتهای زن تعیین می گردد. بافندگان ماهر این ولایات برای توانائی های شان جهت تولید قالینچه های پرطرفدار و نایاب در کشور معروف اند (بطور مثال، اینجا به این آهنگ معروف افغانی در مورد قالین بافی در ولایت جوزجان گوش دهید ). قالینچه های بافته شده با چنین مهارتی بدین معنی است که قبل از اتمام بافنده گی یا عرضه در بازار، فروخته می شوند. قیمت های بلند چنین قالین ها نشان دهنده آنست که زنده گی نسبتا مرفه تری در انتظار داماد آینده می باشد. بنابراین، طویانه ییکه داماد باید پرداخت نماید تنها برای خود دختر نه بلکه برای درآمد ناشی از مهارت منحصر به فردش در ادامه زندگی به عنوان زن و شوهر در نظر گرفته شده است. به دلیل هزینه های بلند قلین و مراسم عروسی برای عروس های با مهارت، در واقع یافتن دختران قالین باف برای ازدواج خیلی دشوار است.
از همان زمانی که خانواده داماد به خواستگاری دختر قالین باف میرود، با هزینه های هنگفت روبرو می باشد. هرچند درخواست طویانه گزاف معمولاً شیوه ی غیر مستقیم خانواده عروس برای ابا ورزیدن از ازدواج غیر مناسب می باشد، در بسیار ی از موارد این شیوه نمی تواند از پافشاری خانواده داماد جلوگیری نماید. جانب داماد اغلب برای کاهش هزینه ها به چانه زنی میپردازد. به هرحال، علاقه مندی زیاد به یک عروس خاص و مهارت او به این معنی است که خانواده اش می تواند بر طویانه پافشاری نموده و حتی هزینه های اضافی عروسی را نیز برآن بیافزایند. این امر شامل مصارف عروسی، برگزاری مراسم عروسی و همچنان سایر مصارف میگردد که خانواده داماد مکلف به پرداخت آنست.
فهرست اشیاء
در بسیاری از ولایات شمال ، خانواده عروس فهرست طولانی از اشیاء را قبلا تهیه و به فامیل داماد میدهد تا پیش از عروسی تدارک نماید. فهرست معمولاً شامل جواهر برای عروس، لباس و تحایف مختص به او و اقارب نزدیک اش، غذا برای مهمانان، مصارف دیگر دختر الی ترک خانواده پدر و تعهد داماد مبنی بر تدارک دو اتاق کاملاً مجهز برای دختر میباشد. در چنین حالتی، خانواده داماد دو گزینه پیش رو دارد- قبول شرایط یا انصراف از خواستگاری.
حاجی خلیل الله عزیزی، سخنگوی سابق شورای ولایتی سرپل، عروسی میان ترک تباران را کمر شکن توصیف نمود. او در صحبت با شبکه تحلیلگران افغانستان گفت هزینه ی یک عروسی معمولی و پرداخت قلین به دختران که مهارت قالین بافی ندارند، به طور متوسط حد اقل ۱۵۰۰۰۰۰افغانی معادل (۱۹۰۰۰ دالر امریکایی) است. قطب الدین کوهی، خبرنگار محلی و فعال جامعه مدنی از ولایت فاریاب چنین بیان نمود: قلین در شهر میمنه، مرکز ولایت فاریاب به صورت معمول ۸۰۰۰۰۰ افغانی در حدود (۱۰۰۰۰ دالر آمریکایی) است. وی افزود داماد مکلف به پرداخت قلین قبل از عروسی بصورت قسط وار است. او به شبکه تحلیلگران افغانستان گفت که تلاش های متعدد از جانب فعالین اجتماعی، قشر تحصیل یافته و بزرگان قومی- در سطح محلی و ملی صورت گرفته تا هزینه های ازدواج کمتر گردد. با این حال، تلاش های آنها تا کنون تاثیر اندکی داشته است.
خانم درتاج، ولسوال خان چارباغ ولایت فاریاب، اظهار داشت که طویانه های گزاف بعضی دختران را مجبور به فرار از منزل نموده است. در صحبت با شبکه تحلیلگران افغانستان خانم درتاج اضافه نمود که از زمان تقرر وی به صفت ولسوال یعنی از نیمه سال ۱۳۹۶ بدین سو ده پرونده فرار دختران از منزل “عمدتاً به علت عدم تمایل والدین شان برای ازدواج با قلین کم” به ثبت رسیده است. او اذعان داشت بسیاری از این دختران با پسرانی که مورد انتخاب خود شان هستند، به مکانی پنهان فرار می کنند. سپس بزرگان قومی مجبور می گردند تا میان هر دو خانواده میانجیگری کنند و معمولاً خانواده دختر را متقاعد می سازند تا اجازه ازدواج دختر شان با جوان مورد پسند او را بدهد. در موارد دیگر، دختران به خانه های امن دولتی پناه برده و از بازگشت به خانواده های شان اجتناب می ورزند مگر اینکه والدین شان مصوونیت آنها پس از برگشت به خانه را تضمین کنند. وی گفت در بدترین حالت، هرگاه دختران توسط والدین دستگیر گردند، به دلیل رسم و رواج های ناپسند و به بهانه خدشه دار شدن حیثیت خانواده، با مرگ مواجه می گردند.
اگر خانواده داماد قادر به تهیه پول نقد برای پرداخت قلین نباشد، می تواند در جریان نامزدی، مواشی و دیگر اشیاء را پیشنهاد نماید، مخصوصاً در روستا ها، جائیکه اشیاء بعنوان ارز پذیرفته میشود. مصارف دیگر عروسی از قبیل جواهر و لباس برای عروس و خویشاوندان نزدیکش، همچنان پذیرایی از مهمانان نیز بر عهده داماد و خانواده او می باشد.
بنابه گفته حاجی خدایداد، یکی از بزرگان محلی فاریاب که چندین مذاکره میان خانواده های عروس و داماد را انجام داده است، بمحض اینکه خانواده عروس پیشنهاد خانواده داماد را پذیرفت و مقدار قلین تعیین گردید، داماد هر چیزی را که به خانواده عروس بفرستد به عنوان پول نقد حساب می گردد. قیمت این اشیاء براساس ارزش آن در بازار محلی محاسبه می گردد. اما بعضی اوقات این کار مشکلاتی را هم در پی دارد. حاجی خدایداد گفت اخیراً در یکی از معاملات، پس از آنکه گاو فرستاده شده به خانه عروس بعد از چندی از شیر دادن باز ایستاد، دعوایی میان خانواده ها درگرفت. حل این معضل به بزرگان محلی واگذار شد و آنها قرار بر آن دادند که گاو بفروش برسد و خانواده داماد مقدار لازم پول اضافی به خانواده عروس بپردازد تا آنها یک گاو دیگر شیرده خریداری نمایند.
در اکثر ولایات ترک نشین در شمال غرب، خانواده عروس موافق است که مراسم نکاح (قرارداد حقوقی میان زن و شوهر جهت ازدواج) را در جریان مراسم نامزدی ترتیب نماید. بعد از نکاح، داماد محرم خانواده می شود و می تواند با نامزد خود دیدار نموده و بعضی اوقات در خانه عروس بماند. بنا به گفته درتاج، در دوران نامزدی که می تواند سالها طول بکشد، عروس ممکن مادر دو یا سه فرزند شود. این باعث می شود که داماد سخت کار نماید، زیرا او نه تنها مکلف به پرداخت قلین بلکه تهیه البسه و غذا برای اطفال و خانمش که هنوز در خانه خسرش هستند، می باشد. در برخی از موارد که هزینه پرداحت قلین زمان بیشتری میبرد، داماد نه تنها عروس بلکه خانواده یی را که قبلاً شکل گرفته، به خانه می آورد.
به نظر می رسد برای پایان دادن ازدواج های با هزینه گزاف چندان میلی وجود ندارد. در جامعه ترک تبار، ازدواج های پرهزینه نه تنها یک تقاضای اجتماعی بلکه فرصتی برای هردو خانواده بوده تا با برگزاری عروسی مجلل در جامعه نام و اعتبار بیشتر کسب نمایند. این طرز دید در میان روستانشینان، طی چند دهه اخیر گسترش یافته است و آنها را مجبور به هزینه گزاف برای عروسی و قلین نموده است. این عروسی های پرهزینه دامادان را قبل از عروسی راهی سفر های طولانی و دشوار برای تدارک پول مورد نیاز نموده است. آنها معمولا کشور را به قصد ایران و ترکیه ترک می نمایند، و سالهای زیادی را صرف کار و جمع آوری پول نموده و این باعث تاخیر در عروسی برای سال ها میگردد.
قانون دولت در مورد برگزاری مراسم عروسی
دولت افغانستان قانون برگزاری مراسم عروسی را در ماه قوس ۱۳۹۶ در جریده رسمی منتشر نموده است. قانون شامل موارد طویانه و هزینه های برگزاری مراسم عروسی است. مطابق ماده ششم هیچ یک از اولیا و اقارب عروس نمی توانند به مناسبت ازدواج دختر، پول و یا امتعه دیگری به نام طویانه از داماد مطالبه نمایند. و همچنان تعداد مهمانان در مراسم عروسی را محدود ساخته است: ماده دهم بیان می دارد خانواده های عروس و داماد می توانند مراسم را در سالون عروسی و یا رستورانت برگزار نمایند، اما نباید از ۵۰۰ مهمان زیادتر دعوت کنند( متن کامل به زبان های دری و پشتو را در اینجا بخوانید ).
قرار گفته های عزیزی، سخنگوی سابق شورای ولایتی سرپل، دولت محلی تعهد جدی برای اجرای این قانون در مناطق ازبیک نشین در ولایات شمال شرق ندارد. او به شبکه تحلیلگران افغانستان گفت هیچ برنامه ای برای آگاهی دهی و اطلاع رسانی به مردم در مورد قوانین جدید وجود نداشته است. درصورت تاکید بر برگزاری مراسم عروسی در مطابقت با قانون، دولت احتمالاً با مشکلات جدی روبرو خواهد شد، چون تجارت رونق یافته ی سالون های عروسی یک چالش عمده برای تطبیق قانون خواهد بود.(۱)
ابتکارات محلی در ولایات فاریاب، سرپل و جوزجان برای اصلاح فرهنگ عروسی پرهزینه صورت گرفته ولی نتایج چندانی در پی نداشته است. در بعضی از مناطق شهر میمنه، مرکز ولایت فاریاب ، بزرگان قومی بیان می کنند که آنها تغییرات جزئی در مقدار قلین ایجاد نموده اند. آنها می گویند که مراسم عروسی در اینجا بطور متوسط از ۸۰۰۰۰۰ افغانی به ۴۰۰۰۰۰ افغانی کاهش یافته است. تلاش های مشابه در بعضی مناطق جوزجان و سرپل روی دست گرفته شده است. درتاج می گوید، دولت محلی چندین نشست و کمپاین را جهت کاهش مصارف عروسی در ولسوالی ها برگزار نموده است. او به شبکه تحلیلگران افغانستان بیان نمود، به دلیل ناامنی، این تلاش ها فقط در مرکز ولسوالی و قریه های همجوار آن تاثیر گذار بوده است. (۲)
محدودیت ها و مقررات طالبان برای برگزاری مراسم عروسی
براساس منابع محلی در بعضی مناطق، مقررات طالبان بجای قانون دولت اجرا می گردد. این مقررات به طورعموم توسط کمیته محلی امر بالمعروف و نهی از منکر که به عنوان پولیس مذهبی مسوولیت اجرای قانون شریعت را دارند، عملی می گردد. قوانین طالبان در نقاط مختلف کشور متفاوت بوده، همانطور اجرای آن نیز متفاوت است. به نظر می رسد که طالبان مقررات عمومی یا ملی در رابطه با برگزاری مراسم عروسی ندارند.
هنگامی که سخن از آگاهی عامه و اطلاع رسانی در مورد قوانین جاگزین طالبان برای برگزاری مراسم عروسی به میان می آید، آنها از مساجد و اجتماعات محلی برای اعلام محدودیت های جدید و همچنان عواقب آن برای ناقضین این مقررات، استفاده می نمایند. مقررات طالبان برای بخشی از ولایت های فاریاب، جوزجان و سرپل شامل موارد زیر است:
- طویانه نمی تواند بالاتر از ۲۰۰،۰۰۰ افغانی باشد؛
- مردان و زنان باید جداگانه در مراسم عروسی شرکت کنند؛
- نواختن موسیقی و فیلم برداری منع می باشد؛
- عروس و داماد تنها سه جوره لباس دریافت نمایند(بطور معمول خانواده عروس میتواند تا ۲۰ جوره لباس برای عروس درخواست نماید در عوض، باید پنج تا ده جوره لباس برای داماد آماده کند)؛
- مراسم عروسی باید در خانه داماد یا خانه عروس برگزار گردد؛
- تعداد مهمانان باید کم باشد(هرچند نیازی به تعیین تعداد مهمانان نیست، زیرا به طور معمول روستاییان بدون دعوت رسمی در مراسم عروسی شرکت می نمایند)؛
- غذا برای مهمانان باید ساده باشد، پلو و یاهم غذای مروج در دهات.
در واقع، در مناطق تحت کنترول طالبان – در ولایات فاریاب، جوزجان و سرپل – مردم محل در منظر عام از مقررات طالبان پیروی اما در غیاب از آنها سرپیچی می نمایند. بطور مثال، در مناطق تحت کنترول طالبان قلین در عموم کم در نظر گرفته شده است، اما هر دو فامیل در معامله محرمانه روی قلین بلندتر تفاهم می نمایند.
حتی در مناطق تحت کنترول دولت در ولایات فاریاب و سرپل طالبان محلی تلاش می کنند از برگزاری عروسی در سالون ها جلوگیری نمایند. در سرطان ۱۳۹۶، به عنوان مثال، طالبان هشدارهایی را علیه سالون های عروسی در مرکز ولایت سرپل و فاریاب صادر نمودند. معصومه رمضان، عضو شورای ولایتی سرپل، در صحبت با شبکه تحلیلگران افغانستان گفت، به دلیل هشدار های طالبان سالون های عروسی در ولایت سرپل به مدت چند ماه بسته بود(گزارش رسانه را اینجا مشاهده نمایید ). وی گفت که این نشانه آشکار از نفوذ طالبان بر زندگی اجتماعی مردم در مناطق تحت کنترول دولت است. در نهایت، سالون های عروسی دوباره باز گردید. واضح نیست که آیا بازگشایی سالون های عروسی به دلیل توافق میان طالبان و صاحبان سالون ها بوده و یا هم فشار ها فروکش نموده است. (۳)
باتوجه به اینکه در جامعه ترک تباران، محفل عروسی اغلب در خانه عروس و داماد برگزار می گردد بنا” تاثیر این محدویتها بسیار اندک است. اما موارد دیگری از محافل عروسی که طالبان سعی در تنظیم آن دارند، یک روال معمول در میان مردم محل می باشد که شامل تفاهم روی پرداخت طویانه، اجرای موسیقی و فلمبرداری مراسم عروسی می گردد. اجرای قوانین طالبان، قطعاً بر نحوه مراسم عروسی جامعه ترک تباران در شمال غرب ، تاثیر گذار خواهد بود.
به گفته سید فضل آغا، عضو سابق شورای عالی صلح ولایت سرپل، در این ولایت نه از قانون دولت برای برگزاری مراسم عروسی و نه هم از مقررات طالبان پیروی می گردد. بنابراین، وی گفت مصارف عروسی در جامعه محلی یک معضل جدی باقی مانده است.
نتیجه گیری: هزینه های هنگفت
باوجود قانون دولت برای برگزاری مراسم عروسی، فشار طالبان و ابتکارات محلی برای تغییر فرهنگ عروسی پرهزینه، پدیده ای مراسم گزاف و طویانه ای بلند در جامعه ترک تباران محکم و استوار باقی مانده است. این هزینه ی بالا خصوصاً برای نسل بعدی پا برجا مانده است. برآوردن طویانه گزاف مانع تحصیل بسیاری از جوانان شده و آنها را وادار به کار های شاقه و جمع آوری پول برای هزینه ازدواج نموده است. نرخ بلند طویانه همچنان لذت زندگی بعد ازعروسی را برای دخترخانم ها پرچالش نموده است، زیرا آنها مکلف اند تا بقیه عمر را صرف قالین بافی نمایند. طویانه گزاف و محفل عروسی مجلل برای کسب شهرت در جامعه محدود روستایی در واقع، دخترخانم ها را تنها به عنوان کارگری از یک کارخانه قالین بافی به کارخانه دیگر برای بقیه عمرش انتقال می دهد. تاکنون، نه قانون دولت برای برگزاری مراسم عروسی و نه مقررات طالبان قادر به حل این معضل گردیده است. بصورت کل، هم قانون و هم مقررات نادیده گرفته می شوند: در انظار عمومی به بهترین شکل رعایت ولی پشت درهای بسته به آن توجهی صورت نمیگیرد، در بدترین حالت به صورت آشکارا رد می گردد.
(۱) به عنوان مثال، سالون های عروسی در کابل در چند کیلومتری وزارت عدلیه قرار دارند که هر شب در عروسی های مجلل با غذای گران قیمت میزبان هزاران نفر می باشد. مطابق به گفته مدیر یک سالون عروسی در کابل، قیمت مینیوی غذایی برای هر نفر از ۴۰۰ افغانی معادل (۵ دالر آمریکائی) تا ۱۲۰۰ افغانی معادل (۱۶ دالر آمریکائی) است. وی گفت که آنها محفل های کمتر از ۵۰۰ مهمان را میزبانی نمی کنند، زیرا تهیه غذا برای تعداد کم برای آنها سود آور نیست (به عنوان مثال، این صفحات قانون برای سالون های عروسی کابل را اینجا و اینجا مشاهده نمائید که نشان دهنده عدم آگاهی و یا امتناع از احکام ماده ۱۷ و ۱۸ قانون می باشد که مینیوی غذایی را به ۳۰۰ افغانی معادل (۴ دالر آمریکائی) و تعداد مهمانان را به ۵۰۰ نفر محدود نموده است).
(۲) در سطح ملی تلاش های مداوم برای کاهش هزینه های عروسی با برگزاری عروسی های دسته جمعی در ولایاتی مانند، کابل، هرات، بلخ و بامیان جریان دارد. این مراسم توسط نهاد های خیریه سازماندهی و توسط تاجران محلی حمایت میگردد، هدف تغییر فرهنگ عروسی پرهزینه است (برای مشاهده گزارش اینجا، اینجا ،اینجا، اینجا و اینجا را مشاهده نمائید). اما نشانه ای اندک از چنین ابتکارات در جوامع ترک تباران در شمال غرب دیده می شود.
(۳) در دوران حکومت طالبان در سالهای( ۱۳۷۳-۱۳۸۰) برگزاری مراسم عروسی در سالون ها ممنوع بود. هرچند برگزاری مراسم در سالون های عروسی سابقه زیاد در شهر کابل و دیگر شهر های کلان افغانستان دارد. پس از فروپاشی حکومت طالبان مراسم عروسی دوباره در سالون ها برگزار می گردد، و تعداد آنها در حال حاضر تنها در شهر کابل به بیش از ۲۰۰ رسیده است.
بیاکتنې:
دا مقاله په وروستي ځل تازه شوې وه ۱۵ ثور / غويی ۱۳۹۹
