محفل افتتاحیه بامیان به عنوان نخستین پایتخت فرهنگی سازمان همکاری‌های منطقوی جنوب آسیا (سارک) با تأخیر پنج ماهه، روز جمعه ۱۵ جوزا در بامیان برگزار شد. سرور دانش، معاون دوم رئیس جمهور، محمد محقق، معاون دوم ریاست اجراییه و عبدالباری جهانی، وزیر اطلاعات و فرهنگ و جمع کثیری از مقامات دولتی، مسئوولین سارک و برخی دیپلومات های خارجی از سفارت‌خانه ها در این مراسم شرکت کرده بودند. افزون براین، برخی از هنرمندان و شهروندان دیگر (که اکثریت شان از کابل رفته بودند) نیز در این جشن حضور داشتند. قیوم سروش از شبکه تحلیلگران افغانستان می‌نویسد که با وجود هزینه هزاران دالر، برگزاری جشن افتتاحیه تنها دستاورد این برنامه است. وی در این گزارش توضیح می‌دهد که عدم توجه حکومت مرکزی، نبود بودجه و ناامنی در ولایات هم سرحد با بامیان باعث شده تا برنامه سارک هیچ سود محسوسی برای بامیان نداشته باشد.
تصویربردار کرستینا روهیرز
دو هفته بعد از افتتاح بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی سارک، زندگی در بامیان به روند عادی برگشته و کمتر اثری از این نامگذاری باقی مانده است. تنها نشانه از این جشن سارک، تندیس خورد بودا است که در میدان هوایی بامیان ساخته شده است. درست همانند چند روز قبل از برگزاری مراسم افتتاحیه بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی سازمان همکاری منطقوی جنوب آسیا، نشانه یی از این که شهر به زودی شاهد چنین رویداد می‌شد، وجود نداشت. در کوچه و خیابان خیلی‌ها نمی‌دانستند که سارک چیست و جشن سارک چه زمانی برگزارخواهد شد. اما یک روز قبل از جشنواره، مهمان های دولتی و غیردولتی به بامیان رسیدند. در روز جشن، هزاران نفر در پارک بامیان جمع شدند. بعد از ظهر آن روز، محفل خوردتر در هوتل مجلل و عصری غلغله برگزار شد. سرور دانش، معاون دوم رئیس جمهور، در این محفل گفت: «تخریب بودا بدترین و تلخ‌ترین جرم فرهنگی توسط طالبان بود.» دانش همچنان گفت که بامیان نسبت به ولایات دیگر کمک‌های انکشافی کمتری دریافت کرده است و این باید تغییر کند. شام همان روز، برنامه موسیقی در شهر غلغله برگزار شد.
هدف از نامگذاری پایتخت فرهنگی
نام گذاری یک شهر به عنوان پایتخت فرهنگی از دهه‌ی ۱۹۷۰ رایج شده است. این نام گذاری ها توسط سازمان های متفاوت مانند سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو)، انجمن ملل جنوب شرق آسیا، سازمان اسلامی آموزشی، علمی و فرهنگی (آیسسکو)، کمیسیون و پارلمان اروپا صورت گرفته است. هدف از این نام گذاری ها برجسته ساختن جاذبه های سیاحتی و آثار هنری یک شهر و جذب سرمایه گذاری های دولتی، خصوصی و در نهایت گامی برای گسترش بازار سیاحت در یک حوزه مشخص می‌باشد.
بامیان، بعد از غزنی، دومین پایتخت فرهنگی در تاریخ افغانستان می‌باشد (گزارش شبکه تحلیل گران در مورد غزنی را اینجا بخوانید). پیشنهاد انتخاب بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی سارک را دولت افغانستان و توسط وزارت خارجه و وزارت اطلاعات فرهنگ مطرح کرد. در ماه جوزای سال ۱۳۹۳ هئیتی از سوی سارک به کابل و بامیان سفر کرد و در نهایت اعلام داشت که بامیان برای سال ۲۰۱۵ پایتخت فرهنگی سارک خواهد بود. این هیئت هم چنان خبر داد که هشت برنامه متفاوت در طول سال بدین منظور در بامیان برگزار خواهد شد. این برنامه‌ها شامل نمایشگاه عکس و نقاشی، سمینارها، موسیقی‌های سنتی، نمایشگاه صنایع دستی، فستیوال فلم و غذا و در نهایت برنامه اختتامیه در پایان سال ۲۰۱۵ می‌باشد. اکثریت این برنامه ها توسط دولت افغانستان تمویل و مدیریت می شود. افزون براین، براساس اسناد رسمی سارک که شبکه تحلیل گران افغانستان یک نسخه آن را دیده است، مقامات توافق کردند که چهار برنامه مشارکتی – که در آن مقامات رسمی سارک شرکت می‌کنند- و چهار برنامه غیر مشارکتی را تدویر نمایند. مقامات افغانی نیز پذیرفتند که آهنگ ویژه سارک، سکه های ویژه و نشان مخصوص برای پایتخت فرهنگی سارک بسازند.
حکومت افغانستان در گام نخست برنامه های فراوانی را برای آماده سازی بامیان طراحی کرد. در ماه عقرب سال ۱۳۹۳ کابینه وقت افغانستان ۴۰ پروژه انکشافی را برای بامیان تصویب کرد که اکثر وزارت خانه ها مکلف شدند تا دو یا سه پروژه را به بامیان اختصاص دهند. به طور مثال، وزارت صحت عامه تعهد کرد که شفاخانه ولایتی بامیان را به شفاخانه حوزوی ارتقا بخشد. وزارت تحصیلات عالی تعهد کرد که دو فاکولته- طب و هنرها را به پوهنتون بامیان اضافه کند. وزارت مبارزه با مواد مخدر (و بعدتر سفارت هند و والی بامیان) وعده کرد تا دو دراوزه ورودی سمبولیک را برای بامیان بسازند.
دلیل انتخاب بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی از ابتدا روشن بود. بزرگترین تندیس‌های بودا که در قرن سوم و پنجم میلادی ساخته و در سال ۲۰۰۱ تخریب شده، در این شهر وجود دارند. هرچند این تندیس ها اکنون به ویرانه مبدل شده اند، اما همچنان دیدنی و از نظر باستان‌شناسی با شکوه اند. افزون بر آن، مخروبه های شهر با عظمت غلغله که در قرن ششم میلادی برپا گردیده (در قرن یازدهم میلادی توسط چنگیز ویران شد) و شهر ضحاک که پیش از آمدن اسلام در این سرزمین، بر فراز تپه یی با برج ها و دیوار بلند ساخته شده، دیدنی است. شهر ضحاک در ضلع شرقی بامیان بنا شده است و از آنجا که دو سرک اصلی (یکی از دره کالو و دیگری از شیبر) در این نقطه یکجا می‌شود، دارای موقعیت ستراتیژیک است. (برای مطالب بیشتر در مورد مکان‌های دیدنی بامیان و راهنمای سفر اینجا را ببینید).
اگر امنیت در این کشور تامین بود، بامیان میزبان هزاران جهانگرد خارجی می شد. در وضعیت کنونی و ناامنی های ولایات همجوار بامیان، روشن نیست که برنامه سارک چه کمکی برای جلب جهانگردان خواهد کرد.
تاخیر و یاس در برگزاری برنامه سارک
با وجود همه هیجان‌های نخست، در خزان ۱۳۹۳ روشن شد که بامیان برای جشن سارک در جدی ۱۳۹۳ (جنوری ۲۰۱۵) آماده نخواهد بود. سومین نشست وزیران سارک، در میزان ۱۳۹۳ ، اعلام کرد که جشن افتتاحیه در ماه ثور برگزار خواهد شد. این جشن متعاقباً به دلیل نبود بودجه، بار دیگر به تعویق افتاد و قرار شد در جوزا– یعنې نیم سال بعد از تاریخ اولی- برگزار شود.
افزون بر آن، هیچ یکی از ۴۰ پروژه وعده شده دولت تطبیق نشد. برخی از آنها بسیار مهم بودند. به طور مثال، وزارت فواید عامه وعده سپرده بود که سرک پیش بودا را قبل از افتتاح رسمی، سنگ فرش کند. هم چنان قرار بود سرک دیگر دورتر از ساحات حفاظت شده، اسفالت شود. اما سرک پیش بودا به صورت فوری برای حل یک چالش بزرگ باید سنگ فرش می‌شد. این چالش لرزه ها و امواجی است که موترهای کلان حین عبور از این سرک تولید می‌کنند و باعث لرزش و افزایش درز‌ها در صخره های اطراف بودا می‌شود. در آخرین بازدید از تندیس های بودا یکی از راهنماها به نویسنده نشان داد که چگونه درزی در بودای کوچک ایجاد شده و احتمال ریزش سنگریزه‌ها را افزایش داده است. پیش از این، جهانگردان اجازه داشتند که از زینه های هر دو کنار بودای کوچک (صلصال) بالا بروند اما اکنون زینه های شرقی بودای صلصال مسدود شده است. ساخت سرک پیش بودا به همین علت از ضرورت های فوری بشمار می رود. اما همانند ۴۰ پروژه‌ی دیگر، تطبیق ناشده باقی مانده است. شایان ذکر است که آثار فرهنگی بامیان به دلیل بی‌توجهی دولت و تداوم ناامنی ها، همچنان در فهرست آثار در معرض خطر یونسکو قرار دارد.
زمان نامناسب و بی‌توجهی به بامیان
نکته قابل عطف و عجیب این است که هرچند این حکومت افغانستان بود که پیشنهاد معرفی بامیان را به عنوان پایتخت سازمان سارک مطرح کرد، اما عملا هیچ برنامه یی برای انجام موفقانه این طرح خود روی دست نداشت. جالب اینست که حکومت پیشین و نمایندگان سارک در جوزای ۲۰۱۴ در جریان انتخابات ریاست جمهوری افغانستان که مبدل به یک پروسه ی تنش آلود و داغ شد، و در یک کشور درگیر جنگ، با اعتماد به نفس برای بامیان برنامه ریختند. یکی از دلایلی که هیچ یکی از ۴۰ پروژه تطبیق نشد، انتخابات جنجال برانگیز و بحرانی ریاست جمهوری بود. بدون تردید، بحران و تنش ها در انتخابات ریاست جمهوری از یک سو و کاهش عواید و بودجه ملی از سوی دیگر، منجر به اخلال در تطبیق پروژه ها گردیده است. در کنار این مسایل، دولتمردان هم توجه کافی به بامیان مبذول نه کردند. غلام علی وحدت، والی پیشین بامیان، در گفتگو با شبکه تحلیلگران افغانستان تایید می‌کند که با وجود برنامه های فراوان، هیچ کاری بنیادین برای بامیان صورت نگرفته است.
وحدت همچنان می‌گوید آنها چهار و نیم میلیون دالر را برای آماده سازی بامیان درخواست کرده بودند اما در نهایت فقط ۴۰۰.۰۰۰ دالر را برای تمام برنامه‌ها دریافت کرده اند. وحدت همچنان می‌گوید بودجه ولایت نیز کوچکتر از آن است که بتوان از آن برای این گونه برنامه ها استفاده کرد. وحدت، وزارت مالیه را متهم می‌کند که در روند دریافت بودجه اختصاص یافته، سنگ اندازی می‌کرد و فقط یک ماه قبل از برنامه افتتاحیه بود که این بودجه را پرداخت کرد. وی می‌گوید: «رئیس جمهور کرزی بودجه بامیان را تصویب کرده بود، اما وزارت مالیه ما را مجبور کرد تا حکم رئیس جمهور جدید (اشرف غنی) را نیز بگیریم و فقط آن وقت بود که بودجه را در اختیار ما قرار داد.»
شاهد دیگر بر این مدعا که حکومت توجهی به بامیان و برنامه های پلان شده ندارد، معرفی والی جدید فقط چند روز پیش از مراسم افتتاحیه می‌باشد. افزون برآن، در حالی که غلام علی وحدت، والی پیشین بامیان، از سمتش برکنار شده و به کابل بازگشته اما حکومت مرکزی والی جدید (طاهر زهیر) را هنوز رسما معرفی نکرده است. در عین حال، برخی از بامیانی ها، به شمول نمایندگان بامیان در ولسی جرگه، با این انتصاب موافق نیستند. محمد اکبری، یکی از نمایندگان، حتا در روز جشن از فرصت استفاده کرد و مخالفت خود را با گزینش زهیر به صفت والی بامیان اظهار کرد. (۲)
سر ک‌های ناامن و میدان هوایی کوچک چالش عمده در برابر جذب جهانگردان
شاید بزرگترین چالش در برابر جشن سارک جنگ جاریست. مقامات افغان به شبکه تحلیلگران افغانستان گفته اند که دلیل اصلی این برنامه جذب جهانگردان از کشور های جنوب آسیا و تقویت اقتصاد این ولایت می‌باشد. اما در نهایت باید راهی وجود داشته باشد که سیاحان بتوانند با استفاده از آن بدون نگرانی های امنیتی به شهر بیایند. اما هر دو سرک عمده منتهی به بامیان (سرک دره غوربند و سرک کوتل حاجیگک) سال هاست از ناامنی رنج میبرد. درمسیر این شاهراه ها شورشیان به آزار واذیت مسافران پرداخته و کارمندان دوایر دولتی وموسسات غیردولتی را اسیر و اختطاف می‌کنند. نیروهای امنیتی افغانستان برای امنیت جشن سارک پسته های امنیتی در طول راه ایجاد کردند، اما روشن نیست که این پوسته های بعد از جشن نیز باقی خواهند ماند یا خیر. به عبارت دیگر هر چند اقدامات موقت برای امنیت سرک‌های بامیان گرفته شد، اما اثر دراز مدت بر وضعیت کلی امنیتی این شاهراه ها نخواهد داشت.
مسئوولان سارک و بامیان از اداره مستقل هوانوردی ملکی خواسته بودند که پرواز های مستقیم بین المللی را به بامیان ترتیب دهند، اما این کار در عمل ناممکن بود. زیرا میدان هوایی بامیان ظرفیت پرواز طیاره های مسافربری بزرگ را نداشته و تنها برای طیاره های کوچک قابل استفاده است. اکنون تنها دو شرکت خصوصی هوایی با هزینه گزاف (۱۰۰۰۰ افغانی برای رفت و برگشت از کابل) به بامیان پرواز دارد. در چنین وضعیتی، آرزوی جذب سیاحان از کشورهای جنوب آسیا به پایتخت فرهنگی سارک، به دلیل ناامنی در ولایات همجوار، از همان ابتدا خیالی بیش نه بوده است.
پیاله، جاکت و بیرق سهم بامیان از سارک
پنج ماه بعد از تاریخ تعیین شده برای برگزازی جشن سارک، این جشن بالآخره برگزار شد. چارچوب حقوقی سارک می‌گوید که هدف کلی این برنامه «نامگذاری بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی و ارائه نمونه خوب از همکاری های منطقوی» می‌باشد. اما تنها پیامد محسوس جشن سارک، صد‌ها پیاله و جاکتهایی با نقش سارک و بیرقها برای استقبال از مهمانان بوده است. در نتیجه چنان که والی پیشین بامیان می‌گوید، آنها در رسیدن به اهداف خود ناکام ماندند.
مخالفت جدی‌تر با این نوع تجلیل را الفرد هورن، رئیس موسسه هلیپ و مشاور ارشد سارک به هفته نامه «صدای شهروند بامیان» بیان داشته است. وی در این مصاحبه گفته است که بعد از پنج روز جشن حتا یک افغانی هم برای بامیان باقی نخواهد ماند و نه هم برای اشتغال شهروندان بیکار اقدام خواهد شد و تنها سهم مردم در این جشن تکان دادن بیرق برای مهمانان می‌باشد. او همچنان گفته است که ۲۴۵۳۸۰۰۰ افغانی فقط برای مراسم افتتاحیه مصرف خواهد شد. اما عبدالرحمان احمدی، سخنگوی والی بامیان، با رد این ادعا به شبکه تحلیلگران افغانستان گفت که هرچند بودجه اختصاص داده شده برای همه برنامه‌ها بسنده نیست، اما پول کافی برای دو یا سه برنامه دیگر باقی مانده است. در عین حال، حمیدالله عارفی، منشی کمیسیون آمادگی در مرکز می‌گوید که ۴۰۰۰۰۰ دالر فقط برای مراسم افتتاحیه اختصاص داده شده بود که کلاً به مصرف رسیده است.
با توجه به همه این نگرانی ها، همان طوریکه یکی از فعالان مدنی بامیان می‌گوید، جشن سارک فقط «مهمانی رسمی در مقیاس بزرگتر برای مقامات حکومتی بود.»
(۱) هرچند ربط مستقیم به جشن سارک ندارد، یونسکو یک طرح نهایی برای ساختن مرکز فرهنگی بامیان را انتخاب کرده است و کار ساخت این مرکز سال آینده آغاز خواهد شد.
(۲) تمام چهار نماینده بامیان به انتصاب زهیر به عنوان والی مخالفت کرده و هشدار داده اند که با آمدن زهیر به عنوان والی ناامنی در بامیان گسترش خواهد یافت. طاهر زهیر از سخنگویان تیم اشرف غنی در جریان انتخابات ریاست جمهوری بود و عضو حزب وحدت اسلامی افغانستان به رهبری کریم خلیلی می‌باشد. براساس گزارش ها عبدالله عبدالله، رئیس اجرائیه، و رئیس جمهور غنی توافق کرده اند که والی بامیان توسط خلیلی و والی دایکندی از سوی محمد محقق برگزیده شود. این تقسیم قدرت سایر احزاب فعال در بامیان را خشمگین کرده است. آنها فکر می‌کنند از سوی غنی و عبدالله نادیده گرفته شده اند. صفورا ایلخانی، نماینده بامیان در ولسی جرگه، به شبکه تحلیلگران افغانستان گفت که دلیل مخالفت آنها این است که زهیر زمانی که رییس ارکان فرقه در بامیان بود، تعصبات قومی و دینی را دامن میزد. اما ایلخانی شواهدی در این مورد ارائه نکرد.
در عین حال، حسن رنجبر، رئیس دفتر حزب جنبش ملی به پژواک گفته است که از ۱۳ حزب فعال در بامیان، ۱۰ حزب با انتصاب زهیر به سمت والی مشکلی ندارند. نمایندگان جامعه مدنی نیز در کنفرانس خبری ۱۵ جوزا خود گفتند که آنها مشکلی با زهیر ندارند و وکلای پارلمان انعکاس دهنده دیدگاه تمام مردم بامیان نیستند.
بیاکتنې:
دا مقاله په وروستي ځل تازه شوې وه ۱۵ ثور / غويی ۱۳۹۹
