کاروان المپیک افغانستان، همراه با گروه‌های دیگری از ۲۰۶ کشور جهان و یک تیم متشکل از پناهجویان شرکت‌کننده در بازی های المپیک ۲۰۱۶ (۵ تا ۲۱ اگست)، در مراسم افتتاحیه ی این بازی ها در استادیوم ورزشی ماکاراکانا به رژه پرداختند. کیمیا یوسفی، قهرمان دو سرعت، پرچم افغانستان را حمل می‌کرد، اما در حقیقت، این کوچک ترین تیم افغانستان پس از بازگشت به صحنه ی ورزشی بین المللی پس از سال ۲۰۰۱ بود. توماس روتیک از شبکه تحلیگران افغانستان در متن حاضر به این مساله پرداخته است که چرا تیم افغانستان این بار چنین ضعیف است و دلایل متفاوتی را برای این مساله برمی‌شمارد –اختلافات میان مقامات، فساد، و در رابطه با ورزش زنان، مخالفت با رقابت زنان در محافل محافظه‌کار و کاهش توجه بین المللی به این موضوع. او همچنین شرکت ورزشکاران افغان و تعدادی از قهرمانان المپیک این کشور در طی چند دهه را به بررسی می‌گیرد.
کاروان افغانستان برای المپیک ریو تنها شامل سه ورزشکار، یک زن و دو مرد می‌شود. کیمیا یوسفی و عبدالوهاب ظهیری در مسابقات دو سرعت ۱۰۰ متر رقابت خواهند کرد و محمد توفیق بخشی در رده بندی بالای ۹۰ کیلو مسابقات جودو شرکت خواهد داشت(برای معلومات بیشتر اینجا را بخوانید). در مراسم افتتاحیه، آن ها توسط غلام ربانی ربانی از مقامات کمیته ملی المپیک همراهی شدند که در زمان به اهتزاز درآمدن پرچم افغانستان در دهکده‌ی المپیک ریو در تاریخ ۱ اگست ۲۰۱۶ نیز حضور داشت. عکس‌های منتشرشده در آن مراسم نشان داد که اکثریت کاروان افغانستان، به جای ورزشکاران از مقامات تشکیل شده است.
هیچ کدام از ورزشکاران افغان به‌طور مستقیم برای شرکت در المپیک ریو واجد شرایط شناخته نشدند. در بیشتر رشته‌های ورزشی مسابقات مقدماتی برگزار می‌شود و قواعد مشخصی توسط کمیته بین المللی المپیک تعیین شده است که ورزشکاران برای شرکت در بازی‌های المپیک (IOC) باید بتوانند با موفقیت آن‌ها را بگذرانند. همچنین، برای حمایت از اصل شرکت در بازی‌ها برای کشورهایی با گروه‌های ورزشی کوچک مانند افغانستان، تمام کشورها دعوت‌نامه‌های ویژه‌یی از کمیته‌ی بین‌المللی المپیک دریافت می‌کنند. یوسفی، ظهیری و بخشی نیز از همین طریق به مسابقات وارد شدند.
بخشی، بازیکن و مربی تیم ملی جودو و یوسفی، در زمان مهاجرت خانواده‌های‌شان به ایران به دنیا آمده‌اند که این تاحدی به تجربه‌ی بین‌المللی آن‌ها افزوده است. آن‌ها در چندین مسابقه‌ی مختلف منطقه‌یی به رقابت پرداخته و مدال‌هایی به دست آورده‌اند. بااین‌حال، در مسابقات قهرمانی جهان، آسیا و جنوب آسیا هنوز موفق به کسب هیچ مدالی نشده‌اند. ظهیری نیز بیشتر یک تازه‌وارد در این عرصه به نظر می‌رسد.
توفیق بخشی اولین ورزشکار از این گروه سه نفره خواهد بود که به مسابقه می‌رود. در ۱۰ اگست، او با رقیب پرتغالی خود خوزه فونسکار دیدار خواهد کرد. به غیر از تیم‌های کشوری، برای نخستین بار یک تیم متشکل از پناهندگان از کشورهای مختلف نیز در این رقابت حضور دارند. کمیته بین المللی گفته است که این گروه با توجه به وضعیت به وجود آمده در نتیجه «بحران پناهندگان در سراسر جهان» و براساس پیشنهادات کمیته های ملی المپیک با دعوت ویژه‌یی به این مسابقات آمده اند. اگرچه پناهندگان افغانستان یکی از بزرگ‌ترین گروه‌ها را درمیان جمعیت پناهندگان سراسر جهان تشکیل می‌دهند، این در حالیست که هیچ‌کدام از شرکت‌کنندگان در این تیم از افغانستان نیستند –احتمالا به این دلیل که کمیته‌ی بین المللی المپیک تاکید داشت که انتخاب کاندیدها باید براساس نظم مشخص و نزدیک به قواعد بازی‌های المپیک صورت بگیرد و هیچ‌کدام از ورزشکاران کنونی افغانستان واجد شرایط نبودند.
تاریخ پر از جنگ و ویرانی المپیک افغانستان
از زمان تشکیل کمیته‌ی ملی المپیک (NOC) در کابل در سال ۱۹۳۵ که یک سال پس از تاسیس توسط کمیته بین‌المللی المپیک تایید شد، افغانستان در بیشتر بازی‌های المپیک تابستانی شرکت داشته است، مگر زمانیکه جنگ یا سیاست مانع شده باشند. نخستین بار، ورزشکاران افغان در بازی‌های ۱۹۳۶ برلین شرکت کردند که توسط حکومت هیتلر برگزار شده بود. کاروان ورزشکاران افغان در زمان رژه‌ی مراسم افتتاحیه در استادیوم المپیک برلین با سلام مخصوص نازی‌ها ادای احترام کردند. وزیر جنگ، قاضی محمود خان، که ریاست کمیته ملی المپیک را نیز برعهده داشت، یک سال پیش از آن به عنوان نماینده رسمی افغانستان در کنگره نورنبرگ حزب نازی برای تصویب قوانین شرم‌آور ضد یهودی شرکت داشت که بعدها به عنوان مبنایی «قانونی» برای فاجعه‌ی هولوکاست استفاده شد.
از آن زمان تاکنون، افغانستان در بیشتر بازی های المپیک رقابت کرده است. این کشور در بازی های هلسینکی (۱۹۵۲) و مونترال (۱۹۷۶) به دلایلی نامشخص غایب بود و در سال ۱۹۸۴ نیز بخشی از تحریم شوروی برای بازی های المپیک لس آنجلس بود –این تحریم پاسخی به تحریم دور قبلی بازی ها در مسکو توسط بسیاری از کشورها به دلیل تهاجم اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان بود(برای معلومات بیشتر این گزارش شبکه تحلیلگران افغانستان را بخوانید). جنگ داخلی در افغانستان باعث شد تا ورزشکاران افغان در بازی های ۱۹۹۲ بارسلونا شرکت نداشته باشند و به دلیل عدم به رسمیت شناخته شدن کمیته ملی المپیک حکومت طالبان، از بازی های سال ۲۰۰۰ سیدنی نیز باز ماندند. دو ورزشکار افغان، یک قهرمان بوکس و یک دونده‌ی ماراتن، به‌صورت جداگانه خود را به بازی های المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا رساندند. هر دو پس از تصرف کابل توسط طالبان از کشور فراری بودند.
قهرمانان، بازندگان و ناامیدی‌ها
بزرگ ترین موفقیت المپیک افغانستان تاکنون، روح‌الله نیکپا در رشته تکواندو بوده است که دو مدال برنز از بازی های ۲۰۰۸ پکن و ۲۰۱۲ لندن به‌دست آورد. این مدال‌ها نیکپا را به نخستین و تنها برنده‌ی مدال المپیک در افغانستان تا امروز تبدیل کردن. پیش از آن، محمد ابراهیمی در رشته کشتی بهترین شرکت‌کننده‌ی افغانستان بود. نخستین زنانی که در کاروان المپیک افغانستان حضور داشتند، روبینا مقیمیار قهرمان دو سرعت و فریبا رضایی جودوکار بودند که در المپیک ۲۰۰۴ آتن به رقابت پرداختند.
عبدالبصیر واثقی، ورزشکاری که در سال ۱۹۹۶، یکی از بسیار زیاد اما کمتر گزارش‌شده در رابطه با «شکست» قهرمانانه را رقم زد. این داستان‌ها از نقاط روشن بازی های المپیک هستند. واثقی اگرچه در زمان تمرینات برای رقابت در المپیک آتلانتا مجروح شده بود، در این بازی‌ها شرکت کرد و بخش زیادی از مسیر ۴۲.۱۹۵ متر را لنگان‌لنگان پیش می رفت و پیش از رسیدن به خط پایان تسلیم نشد.
همچنین نخستین دوچرخه‌سواران افغانستان، گل افضل و ضابط خان، در بازی‌های سال ۱۹۹۶ آتلانتا در رقابت‌های پارا المپیک رقابت کردند.
نیپکا، مدال‌آور سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۲، اگرچه در بازگشت از این مسابقات توسط جمعیت عظیمی استقبال شد و رییس‌جمهور شخصا از او تقدیر کرد، اما یکی از غم‌انگیزترین داستان‌های مربوط به بازی‌های سال ۲۰۱۶ ریو را رقم زد. در نتیجه‌ی دو سال اختلافات داخلی در کمیته ملی المپیک افغانستان، حکومت بودجه المپیک را قطع کرد. این کار باعث شد تا اکثر مربیان دستمزد خود را دریافت نکنند و ورزشکاران نیز از مراقبت های پزشکی مناسبی برخوردار نبودند. روح الله نیکپا، زمانی که در ماه اپریل ۲۰۱۶ در رقابت‌های مقدماتی در فیلیپین شرکت کرد، به‌دلیل جراحت و نبود آمادگی‌ها و امکانات مناسب، در این مسابقت شکست خورد. و نتوانست سهمیه المپیک را به‌دست بیاورد. به گزارش شبکه‌ی هی آر دی نیکپای ۲۹ ساله که اکنون در بهترین سن مبارزاتی قرار دارد، انتظار داشت از طریق دعوت‌نامه‌ی ویژه کمیته بین‌المللی المپیک، حداقل بتواند برای سومین بار حضور در این مسابقات را در سوابق خود داشته باشد. اما این دعوت‌نامه به او نرسید.
درگیری‌های جناحی در المپیک افغانستان
ریاست کمیته ملی المپیک افغانستان و انجمن های عضو آن، پست های پرمنفعتی هستند، چون می‌توانند کمک های مالی زیادی از حامیان جذب کنند و ویزاها و سفرهای خارج از کشور با خود همراه دارند. چندین کشور کمک‌کننده و فدراسیون های ورزشی بین المللی، پول زیادی را برای کمک به ورزش افغانستان، به‌ویژه برای زنان، اختصاص داده اند که پس از دهه‌ها جنگ بار دیگر از سر گرفته شده است. ازهمین رو، نیروهای سیاسی مختلفی برای به‌دست آوردن کنترل این نهادها رقابت می‌کنند.
تا سال ۲۰۰۹، دولت رییس کمیته ملی المپیک را منصوب می‌کرد. برای چند سال، کشتی‌گیری که یکی از فرماندهان مجاهدین نیز بود این جایگاه را به‌دست داشت. در نخستین و تنها انتخابات برگزارشده تاکنون توسط فدراسیون‌های ورزشی ملی، محمد ظاهر اغبر، یک جنرال سابق، برنده شد. اما او از مقامش استعفا داد تا بتواند به عنوان مشاور امنیتی در مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۲۰۱۴ با داکتر عبدالله عبدالله کار کند. در همان سال فهیم هاشمی در ماه اپریل بر جایگاه او نشست. هاشمی یک تاجر و صاحب شبکه تلویزیونی «یک» است. صدیقه نورستانی، معاون او، نخستین زنی است که تاکنون به این مقام رسیده است. بنا بر گزارش‌ها، او تلاش کرد تا کمیته‌ی ملی المپیک استقلال بیشتری از دولت به‌دست بیاورد.
همان‌گونه که رسانه‌های افغانستان گزارش داده‌اند، تلاش هاشمی برای استقلال، خشم اداره تربیت بدنی را برانگیخت که مسیر عبور قیف مانند پولی است که برای ورزش افغانستان اختصاص داده می‌شد، و بخشی از وزارت اطلاعات و فرهنگ (که بخش جوانان و ورزش را پوشش می‌دهد) نیز به حساب می‌آید. این اداره جریان پول را متوقف کرد و در نتیجه، هاشمی هزینه‌ی مشارکت تیمی از افغانستان در بازی‌های ۲۰۱۴ آسیا را نیز از جیب خود پرداخت کرد.
پس از ۱۷ ماه و در اواخر سال ۲۰۱۵، هاشمی سرانجام تسلیم شد. اما پس از استعفا، اعتراضی نسبت به انتخاب مجدد جنرال اغبر به راه انداخت. او ادعا کرد که اشتباهاتی آیین‌نامه‌یی رخ داده است. خود او اگرچه هنوز یکی از اعضای هیات مدیره بود، برای شرکت در رای‌گیری دعوت نشده بود. به رسمیت شناخته‌شدن انتخاب اغبر توسط کمیته بین‌المللی المپیک، بدون تایید اداره ورزش دولت افغانستان، وضعیت را پیچیده تر ساخت. براساس گزارش «ARD» که پیشتر نیز به آن اشاره شد، این اداره اکنون از هاشمی حمایت می‌کند.
اختلافات در کمیته‌ی ملی المپیک افغانستان، بازتاب دیگری از طناب‌کشی و رقابت‌های معمول بر سر مناصب دولتی میان جناح‌های مختلفی است که در جناح‌های متفاوت حکومت وحدت ملی رخ می‌دهد(گزارش شبکه تحلیل گران را اینجا بخوانید). وزیر اطلاعات و فرهنگ، عبدالباری جهانی، از سوی تیم رییس‌جمهور اشرف غنی معرفی شد. رییس اداره‌ی ورزش، همایون خیری، به گفته‌ی طلوع‌نیوز متعلق به همان تیم بوده و با حزب جنبش به رهبری معاون رییس‌جمهور، عبدالرشید دوستم، مرتبط دانسته می‌شود. دوستم، پس از شکایت از این مساله که در دولت کنار گذاشته شده است، توسط رییس‌جمهور اشرف غنی در اوایل سال ۲۰۱۵ مسئول امور ورزشی افغانستان تعیین شد. براساس گزارش «نیویورک تایمز» اگرچه او با استهزاء واکنش نشان داده و گفته بود «رونالدو (ستاره‌ی فوتبال پرتغال» نیستم»، اما خیری را برای ریاست کاندید کرد. بااین‌وجود، رییس کمیته‌ی ملی المپیک، اکبر، متعلق به جناح مخالف یعنی تیم عبدالله است. به‌عنوان یکی از دیگر نتایج اختلافات داخلی، غلام ربانی ربانی که تا امروز نسبتا ناشناخته بود کاروان افغانستان به ریو را رهبری می‌کند.
این زنان و مردان ورزشکار مانند نیکپا، یا دختر تکواندوکاری، سمیه غلامی (آموزش‌دیده در ایران و امیدوار به کسب مدال) هستند که قربانی این جنگ جناحی می‌شوند و شانس خود را برای رقابت در ریو از دست دادند. نیکپا به شبکه ای آر دی گفته است که این اتفاق نتیجه‌ی مستقیم فساد در بخش ورزش (افغانستان) بوده است که افغانستان هیچ تکواندوکاری در رقابت‌های ریو ندارد. هنرهای نظامی یکی از محبوب ترین ورزش ها در این کشور است. نیکپا در این گفت‌وگو ادامه داد: «من می‌خواهم سیاست از ورزش جدا شود. زمانی که ما نتوانیم سیاست و ورزش را از هم جدا کنیم، ورزش در این کشور ویران می‌شود».
هیچ زنی…
چنین اتفاقی مدتی پیش از بازی‌های المپیک برای ورزش زنان افغانستان رخ داد. همان‌گونه که «نیویورک تایمز» در ماه اپریل ۲۰۱۶ گزارش داده و به نمونه‌هایی از انجمن‌های ملی برای دوچرخه‌سواری، فوتبال، تکواندو و کرکیت (که از بازی‌های المپیک نیست) استناد کرده بود، «برنامه‌های ورزشی زنان در افغانستان مدت‌های زیادی است که مورد توجه حامیان غربی قرار دارد، اما سقوط کرد…. امروز تعدادی (از انجمن‌های ورزشی) تنها شامل یک یا دو زن جوان با یک بیزنس کارت و میز می‌شوند». تیم دوچرخه‌سواری زنان که ازسوی یک موسسه خیریه امریکایی حمایت می‌شود و تا همین اواخر سرتیترهای امیدبخش و مثبتی را در سراسر جهان پوشش داده و حتا برای جایزه‌ی صلح نوبل نامزد شده بود، تحت ریاست مربی مرد افغان خود (که درحال‌حاضر وظیفه‌اش به تعلیق درآمده) درگیر «فساد غیر قابل کنترل» شده است. حتا اتهاماتی مبنی بر سوءاستفاده‌ی جنسی از سوی یکی از اعضای سابق تیم علیه او مطرح شد. این عضو سابق اکنون در آلمان درخواست پناهندگی داده است. تیم فوتبال زنان از سال ۲۰۱۴ در هیچ رقابتی در سطح بین‌المللی شرکت نداشته است. تیم کریکیت زنان توسط هیات (مردانه‌ی) رهبری کریکت افغانستان منحل شد، چراکه اعضای هیأت بر این عقیده بودند که زنان نباید در عرصه‌ی ورزشی فعالیت داشته باشند. به گزارش «تایمز»، شمیلا کوهستانی، کاپیتان سابق تیم فوتبال زنان افغانستان گفته است که مقامات افغانستان هرگز در واقعیت از ایده‌ی زنان در ورزش حمایت نکردند و علاقه‌ی آن‌ها فقط تظاهر بوده است چراکه ورزش زنان مانند آهن‌ربایی برای جذب کمک‌های مالی عمل می‌کند؛ «آن‌ها به من می‌گویند که ما هرگز به دختران‌مان اجازه این کار را نمی‌دهیم. آن‌ها با ما رفتار نامناسب می‌کنند چراکه ما می‌دویم و خودمان را به مردان نشان می‌دهیم».
یکی از دو زنی که برای نخستین بار از طرف افغانستان در المپیک شرکت کرده است (روبینا مقیمیار/جلالی)، سفارت‌های خارجی را در این زمینه مقصر می‌داند و می‌گوید که آن‌ها دیگر توجه چندانی به ورزش زنان در کشور او نشان نمی‌دهند.
در نتیجه چنین شرایطی، در تیم المپیک ۲۰۱۶ افغانستان تنها یک زن حضور دارد که در ایران آموزش دیده و زندگی می‌کند.
به‌طورکلی، اختلافات میان مسئولان ورزشی کشور باعث شده است که هیچ افزایشی در بالا رفتن سطح رقابت بین المللی ورزشکاران، هم زنان و مردان، صورت نگیرد. همچنین آن دورانی که افغانستان تنها به‌دلیل این‌که تازه به عرصه‌ی ورزش بین‌الملل بازگشته بود توجه ویژه‌یی دریافت می‌کرد، گذشته است. شانس بسیار اندکی وجود دارد که سه ورزشکار فرستاده شده به ریو بتوانند موفقیت دیگری به پیروزی نیکپا در رقابت‌های ۲۰۰۸ پکن و ۲۰۱۲ لندن بیفزایند که فراتر از تمام زمینه‌های قومی و اجتماعی، توانسته بود باعث افتخار بخش زیادی از مردم افغانستان شود.
بیاکتنې:
دا مقاله په وروستي ځل تازه شوې وه ۱۵ ثور / غويی ۱۳۹۹
